كژتابي مفهومي نظارت در نظام حقوقي ايران

Lexical Ambiguity of Supervision in the Iranian Legal System

مفاهيم نظارت، كنترل، مهار و به تبع پاسخگويي متناظر با آنها، همواره از جمله مفاهيم مناقشه برانگيز، به ويژه در علم حقوق و مديريت بوده است. زين سبب، تمركز اصلي مقاله بر روشن ساختن مسئله مفهوم نظارت و كنترل و واژگان مرتبط و پاسخگويي متناظر با هر يك از آنها خواهد بود. در ابتدا، به مفهوم «نظارت» پرداخته مي­شود، آن­گاه درباره رايج­ترين واژگاني غور خواهد شد كه معمولا در زبان فارسي تحت عنوان «نظارت» از آنها ياد مي­ شود. همچنين، مفهوم و عناصر پاسخگويي به مثابه روي ديگر سكه نظارت، كنترل و مهار مورد مداقه قرار مي­ گيرد و انواع پاسخگويي متناظر با آنها نيز از نظر گذرانده مي ­شود. براي مفهوم پاسخگويي دو عنصر «جواب­ دهي» و «اجرا» مورد شناسايي قرار مي­ گيرد و چنين استدلال مي­ شود كه عنصر جواب­ دهي معطوف به پاسخگويي توضيحي است و عنصر اجرا متوجه پاسخگويي اصلاحي يا جبراني است. پاسخگويي توضيحي تنها نوع پاسخگويي است كه در مقابل مفهوم نظارت قرار مي ­گيرد. در مقايسه، پاسخگويي اصلاحي يا جبراني تنها در برابر دادگاه و پارلمان قابل تصور است. زيرا، هر يك از طريق إعمال كنترل فراتر از نظارت (براي نمونه بكارگيري سازوكار مهار و تعادل) مي­ توانند زمينه پاسخگويي توضيحي و اصلاحي يا جبراني قوه مجريه را فراهم سازند. آن گاه، مقاله به اين نتيجه مي رسد كه مفهوم نظارت يا همان كنترل نرم تنها پاسخگويي توضيحي را برمي­تابد و پاسخگويي متناظر با مفهوم كنترل سخت مي­تواند مرزهاي پاسخگويي توضيحي را درنوردد و با دربرداشتن عنصر اجراي پاسخگويي، وارد قلمرو پاسخگويي اصلاحي يا جبراني شوند كه در مورد نظارت صادق نيست. سرانجام، مهم ترين كژتابي­ هاي مفهومي نظارت در انواع نظارت­ هاي مطرح در نظام حقوقي ايران بررسي مي­ گردد.

Supervision is always controversial concept, especially in the science of law and management. These disagreements may be rooted in the different interpretations of the relevant Islamic jurisprudential sources, as well as various synonyms used in the English language. In this article, the authors attempt to refine the concept of supervision and Control and consider the most common words which are called in Persian as supervision. In the context of supervision, the paper concludes that the words that convey the concept of supervision, are supervision when they are ex post and do not lead to intervention. Otherwise, calling them as supervision is incorrect. The concept of supervision is corresponding to explanatory accountability