بررسي اصول معاد جسماني در آثار صدرالمتالهين

A Study of the Principles of Physical Resurrection in Ṣadr alMuti’allihīn’s Works

بدون ترديد معاد جسماني يكي از چالش‌برانگيزترين مباحث اعتقادي در تاريخ انديشه كلامي و فلسفي ما است و صدرالمتالهين به ياري اصولي برآمده از نظام فلسفي خود توانسته آن را به كرسي اثبات و تبيين عقلي و فلسفي بنشاند. معاد شناسي ملاصدرا معطوف به اثبات سه مطلب است: اول اثبات عينيت بدن اخروي و دنيوي، دوم اثبات اين‌كه آخرت از منشآت نفس و ناشي از خلاقيت آن است، سوم اثبات سير صعودي نفس. مسئله اصلي اين مقاله اين است كه فارغ از همساني فراواني كه در تصوير معاد جسماني در آثار گوناگون ملاصدرا ديده مي‌شود، شمار اصول مورد استفاده او در اين آثار متفاوت بوده و از شش تا دوازده اصل را دربر مي‌گيرد. پرسش مهم اين است كه اصول مورد نياز صدرا براي تقرير نظريه معاد جسماني كدام است و چرا تعداد اين اصول در آثار صدرا متفاوت است و آيا تفاوت اصولي كه در آثار ملاصدرا مشاهده مي‌شود ناشي از زمينه خاص بحث در آن اثر بوده يا واقعاً تفاوت اساسي بوده، به تعبير ديگر آيا با توجه به اين اختلاف، تغييري در نظريه معاد جسماني داده شده است؟ مقاله حاضر درصدد تبيين دقيق اين اصول و مقايسه تطبيقي آن در آثار گوناگون ملاصدراست و نتيجه خواهيم گرفت كه سر افزايش و كاهش اين اصول، در عواملي مانند مختصر يا مفصل بودن كتاب‌هاي اوست، همچنين توأم و آميخته بودن چند اصل در برخي آثار ملاصدرا مي‌تواند نكته‌اي كليدي و مهم تلقي گردد.

Physical resurrection is undoubtedly one of the most challenging ideological discourses in the history of our theological and philosophical thinking and Ṣadr al-Muti’allihīn, with the help of the principles emerged from his own philosophical system, has been able to prove and rationally and philosophically explain it. Mullā Ṣadrā’s eschatology is focused on proving three notions: first, proving the objectivity of the Otherworldly and worldly body; second, proving that the Hereafter is of the soul’s establishments and resulted from its creativity; third, proving the ascending course of the soul. The main issue of this article is that, regardless of the great consistency seen in the image of physical resurrection in various works of Mullā Ṣadrā, the number of the principles used by him in these works have been varied, consisting of six to twelve principles. The important question is: What are the principles needed by Mullā Ṣadrā for setting forth the theory of physical resurrection and why are their numbers varied inṢadrā’s works and whether the difference of the principles noticed inMullāṢadrā’s works is the result of the specific field of discourse in