نقد و بررسي ادلۀ ابتكاري حكيم سبزواري بر حركت جوهري

A Critical Study of Hakim Sabziwari’s Innovative Arguments on the Trans-Substantial Motion

از ميان ادلۀ گوناگوني كه حكيم سبزواري در شرح منظومه براي اثبات نظريۀ حركت جوهري پيش كشيده است، پنج دليل در نگاه نخست، از ابتكارات او بشمار مي آيند: استدلال از طريق حركت كيفي تصورات در نفوس منطبع فلكي، استدلال از طريق تجدد امثال، استدلال از طريق حدوث يكپارچۀ عالَم، استدلال از طريق غايت مند بودن طبيعت، و استدلال از طريق وحدت ظلي نفس. اين مقاله به گزارش، تحليل و نقد اين ادله اختصاص دارد. بررسي نشان مي دهد كه چهار دليل از اين ادله را مي توان ابتكاري ايشان دانست. اهميت فلسفي اين دلايل چهارگانه بيشتر در نشان دادن جايگاه نظريۀ حركت جوهري و تأثير و تأثر آن نسبت به ديگر مسائل حكمت متعاليه و تفكرانگيزي در جوانب و ثمرات مختلف اين نظريه، و نيز نشان دادن هماهنگي و همياري بخش هاي مختلف حكمت متعاليۀ صدرايي است. اما دليل هاي ياد شده دليل هاي سبكباري كه سرراست و با مقدماتي اندك اين نظريه را به اثبات برسانند، نيستند.

Among the various arguments that Hakim Sabziwari has adduced in his Sharh-i manzumah for demonstrating the theory of the trans-substantial motion, five appear to be among his own innovations at first glance. They include reasoning through the qualitative motion of ideas in heavenly souls, reasoning through the renewal of Ideas, reasoning through the unified origination of the world, reasoning through the purposiveness of nature, and reasoning through the shadow-like unity of the soul. The present paper is aimed to report, analyze, and criticize such arguments. The conducted study indicates that four of these arguments can be considered to be among his innovations. The philosophical significance of these four-fold arguments mainly arise from the fact that they manifest the place of the theory of the trans-substantial motion, have mutual interactions with other problems in the field of the Transcendent-Philosophy, promote scrutiny regarding the different aspects and effects of this theory, and demonstrate the harmony and consistency among the various sections of Sadrian Transcendent Philosophy. However, the mentioned arguments are neither simple and explicit nor capable of proving this theory based on a few premises.