جايگاه حرم مطهر رضوي در سياست مذهبي صفويان

Raḍavī Shrine Position in Safavid Religious policy

ظهور صفويان و به دنبال آن رسميسازي مذهب تشيّع در ايران، تحولات فرهنگي زيادي پديد آورد كه آثار آن تا به امروز نيز باقي است. پادشاهان صفوي در اين راه از ابزارهاي متعددي استفاده كردند كه توسعه اماكن مذهبي شيعي، يكي از آنها بود. بيگمان مهمترين مكان مذهبي در ايران، حرم مطهر امام رضا (عليهالسلام) بود. بارگاه عليبنموسيالرضا (عليهم السلام) با توجه به اينكه در درون مرزهاي قلمروِ صفوي بوده و صفويان نيز خود را از طريق امام موسي كاظم (عليهالسلام) منسوب به آن حضرت ميدانستند، نسبت به قبور ساير ائمه (عليهمالسلام) از موقعيت خاصي برخوردار بوده است. از اينرو، پادشاهان صفوي توجه ويژهاي به اين آستانه مقدس داشته و از ظرفيتهاي آن مكان براي ترويج تشيع بهرهبرداري كردند. اين پژوهش سعي دارد ضمن تبيين جايگاه حرم مطهر رضوي در درون سياست مذهبي صفويان براي ترويج تشيّع، بهصورت موردي نگاهي به كاركردهاي اين مكان در امر توسعة تشيّع داشته باشد. در اين نوشتار براي رسيدن به درك مناسبي از اين موضوع، جايگاه اين مكان در تاريخنگاري عصر صفوي بررسي خواهد شد.. گزارشهاي تاريخي حكايت از توجه زياد پادشاهان صفوي به اين بارگاه مطهر دارد و زيارت، توسل، عبادت و اعتكاف و دفن در حرم و... از مواردي هستند كه مورد توجه مورخان قرار گرفتهاند.

The rise of the Safavids and the subsequent formalization of the Shiism in Iran created a lot of cultural changes that still remains to this day. The Safavid kings used several tools in this way, one of which was the development of Shi'i religious sites. Undoubtedly, the most important religious place in Iran was the holy shrine of Imam (as). The shrine of ‘Alī ibn Mūsā al- (as), considering that it was within the borders of the Safavid realm, and the Safavids attributed themselves to the Prophet (pbuh) through Imam Mūsā Kāzim (as), therefore, the shrine of Imam has faced with a special position in relation to the other Imams’ graves (as). Hence, the Safavid kings paid much attention to this sacred threshold and took advantage of the capacities of that place to promote Shiism. This study attempts to explain the role of avī shrine in the context of the Safavid religious policy to promote Shiism, as a case study of the functions of this place in the development of Shiism. In this paper, the position of this place in the historiography of Safavid era will be reviewed in order to achieve a good understanding of this issue. Historical reports indicate the great attention of the Safavid kings to this holy shrine, and pilgrimage, entreat (tawassul), worship and retreat (’Itikaf) and burial in the shrine, etc. are among the issues that are of interest to the historians.