گونه‌شناسي متن روايات تفسير مجاهد

Typology of Traditions’ Texts in Mujahid’s Interpretation

مجاهد بن جبر از مفسران معروف تابعي در قرن دوم، از موثق‌ترين شاگردان ابن عباس و از راويان امام علي(ع) مي‌باشد. غير از روايات فراواني كه در تفاسير روايي از وي نقل شده، تفسيري با عنوان «تفسير مجاهد» به روايت ابن ابي نجيح، كه تنها تفسير مستقل باقي‌مانده از دوران تابعين مي‌باشد، به وي منسوب است. نسخه خطي اين تفسير كه به شماره 1075 در دار الكتب المصريه در قاهره نگهداري مي‌شود، مبناي چاپ‌هاي مختلف اين تفسير قرار گرفته است. در اين تفسير روايي، 2131 روايت ذكر شده كه از اين تعداد 1731 مورد آن از مجاهد به روايت ابن ابي نجيح، و بقيه علاوه بر پيامبر(ص)، از افراد ديگر- صحابه و تابعين- نقل شده است. اين مقاله با بكارگيري روش كتابخانه‌اي و تحليل داده‌ها، در صدد گونه­شناسي متن روايات و مباحث علوم قرآني مذكور در اين تفسير بوده و به اين نتيجه دست يافته است كه سبب نزول در 61 روايت، تعيين مبهم در 62 روايت، ناسخ و منسوخ در 3 روايت، اختلاف قرائات در 6 روايت، محكم و متشابه و غيره نمونه‌اي از مباحث علوم قرآني مذكور در اين تفسير است. اين آمار مربوط به اقوال مجاهد و غير او در اين تفسير است. در عين حال بيش‌ترين روايات آن- كه حدود 65 درصد روايات را به خود اختصاص مي­دهد- مربوط به تبيين واژگان و عبارات است. از اين رو مي‌توان اين تفسير را «تفسير لغوي» هم ناميد. گفتني است نخستين شواهد وجود مجاز در قرآن، وجوه و نظاير، تمثيل، واژگان معرب، معنادار بودن حروف مقطعه و غيره در اين تفسير ديده مي‌شود.

Mujahid Ibn Jabr was one of the famous successors (followers) interpreters of second century and most successful student of Ibn Abbas. He owned “Mujahid’s Interpretation” other than many traditions in narrative interpretation. The manuscript of the mentioned interpretation is kept in Egyptian library in Egypt with No. 1075. The present article attempts to do typology of traditions’ texts and Quranic issues in this interpretation with librarian method and by data analysis. Most traditions – about 65 percent – are related to terms and phrases expressions. Thus the mentioned interpretation can be titled “lexical interpretation” as well. It is remarkable to state that simile, Arabicized words, imagery and meaningful disjoined letters were initially expressed in Mujahid’s interpretation.