نظريۀ «وحدت ‌شخصي وجود» در انديشۀ ابوالحسن ‌طباطبايي (جلوه) و آقاعلي‌ مدرس طهراني

Abu al-Hassan Tabatabaei (Jelveh) and Aqa Ali Modarres on The Theory of "Personal Unity of Existence

وحدت ‌شخصي وجود يكي از مهم‌ترين باورهاي عرفاني است كه چالش‌هاي فراواني را در عرصۀ تفكر فلسفي موجب شده و مورد نقض و ابرام‌هايي از سوي فلاسفه قرار گرفته است. آقاعلي‌ مدرس طهراني و ابوالحسن جلوه از جمله فلاسفه‌اي هستند كه هر دو، وحدت‌ شخصي عرفا را نقد و دلايلي بر ردّ آن ‌اقامه كرده‌اند. آقاعلي ‌مدرس به دليل نگاه تشكيكي به وجود و با همين مبنا، نظريۀ وحدت ‌شخصي وجود را به چالش كشيده است؛ در حالي كه اختلاف مبنايي بين حكيم و فيلسوف اغماض‌ناپذير است. مرحوم جلوه نيز به همين دليل و با خلط بعضي از اصطلاحات فلسفي و عرفاني، به نقد نظريۀ عرفاء پرداخته است. در‌ حقيقت هيچ‌يك از دو فيلسوف نتوانسته‌اند خود را در جايگاه يك عارف قرار دهند و به تقرير اين نظريه بپردازند. در اين ‌مقاله پس از تحليل و مقايسه آراي اين‌ دو دانشمند، اين‌ نتيجه به‌‌دست ‌آمده است كه آقاعلي ‌مدرس چون معناي خاصي از اصالت‌ وجود را پذيرفته و آن ‌معنا اين ‌است كه تنها وجود است كه تحقق ‌بالذات دارد، اما ماهيت هم به‌تبع وجود در خارج تحققي بالتبع دارد و جلوه از آنجايي‌ كه اصالت ماهوي بوده است، وحدت‌ شخصي وجود را رد كرده‌اند. همچنين معلوم شده است كه تفاوت روش‌شناسي اين ‌دو فيلسوف، در نوع استخراج مطالب و طرح منابع مختلف است؛ به اين‌ معنا كه نوعي كثرت منابع و ارجاعات متعدد به عرفا و فلاسفه، در رسائل جلوه به‌ چشم مي‌خورد؛ در حالي ‌كه آقاعلي ‌مدرس با نگرشي صدرايي به دسته‌بندي و جمع مطالب پرداخته و مباحث در آثار ايشان از نظم منطقي خاصي برخوردار است.

Personal unity of existence is one of the most important mystical beliefs that has brought about numerous challenges in the field of philosophical thought and has been both criticized and defended by the philosophers. Aqa Ali Modarres Tehrani and Abu al-Hassan Jelveh are among the philosophers who have criticized the mystical doctrine of personal unity of existence and refuted. Aqa Ali Modarres, due to his graded notion of existence and based on this principle, has challenged the theory of personal unity of existence while the fundamental difference between the theosopher and philosopher is undeniable. Jelveh has critiqued the theory of mystics for the same reason and using a mixture of some philosophical and mystical terms. In fact, none of the philosophers has succeeded to put himself in the shoes of a mystic and explain this theory. In the current essay, after analysis and comparison of these two philosophers’ ideas, the authors conclude that these thinkers have denied the doctrine of personal unity of existence because Aqa Ali Modarres has accepted a special notion of the primacy of existence, and Jelveh has been a proponent of essentialism. Moreover, it has become clear that the difference of the methodology of these two philosophers lies in the way that they have extracted the themes and discussed the sources, in the sense that there is a type of diversity of sources and references to mystics and philosophers in the treatises of Jelveh while Aqa Ali Modarres has systematized the themes based on a Sadraean point of view, and for this reason, his works are of a particular order.