نقش تشكيل بازار آب در ميزان استفاده از منابع آبي در بخش كشاورزي (مطالعه موردي دشت مشهد)

در حال حاضر حجم متوسط باران سالانه محدوده دشت مشهد (با ميانگين بارندگي 273 ميلي‌متر) معادل 2705.4 ميليون متر مكعب مي‌باشد و براساس اطلاعات موجود تغييرات سطح آب زيرزميني و ضريب ذخيره، تغييرات حجم ذخيره آبخوان‌‎هاي آبرفتي دشت مشهد در دوره 30 ساله، حدود 3000 ميليون مترمكعب بوده كه باعث شده است امروزه دشت مشهد به عنوان يك دشت ممنوعه بحراني معرفي شود؛ لذا بازار آب به عنوان ابزار اقتصادي، نقش قابل توجهي در تخصيص بهينه منابع آب بخش كشاورزي و همچنين آثار چشمگيري در تعيين الگوي كشت و بهبود سطح رفاه كشاورزان دارد. با اين رويكرد، در مطالعه حاضر نقش تشكيل بازار آب در ميزان استفاده از منابع آبي در دشت مشهد (شهرستان هاي مشهد، چناران، طرقبه شانديز) بررسي شد. براي رسيدن به اين منظور، از مدل برنامه ريزي رياضي مثبت (PMP) و توابع توليد منطقه اي محصولات كشاورزي (SWAP) استفاده شد. داده هاي مورد نياز از طريق مراجعه به سازمان هاي ذ‍‌ي‌ربط و تكميل 350 پرسش‌نامه به صورت تصادفي در بين بهره برداران زراعي منطقه مورد بررسي با استفاده از روش نمونه گيري مورگان و كرجسي جمع آوري گرديد. نتايج تحقيق نشان داد كه با تشكيل بازار آب در منطقه، الگوي كشت به سمت محصولات با سوددهي بالاتر سوق پيدا مي كند. همچنين در استفاده از آب صرفه جويي قابل ملاحظه اي در منطقه شكل مي گيرد به نحوي كه پس از تشكيل بازار آب در شهرستان هاي مشهد، چناران و طرقبه – شانديز ميزان مصرف آب به ترتيب با كاهش 37، 23.85 و 29.09 درصدي مواجه مي شود كه نشان دهنده مفيد بودن تشكيل بازار آب در راستاي كاهش استفاده از منابع آبي در منطقه است. در انتها با توجه به يافته‌هاي پژوهش مي توان گفت كه در صورت وجود يك سيستم حقوق مالكيت خصوصي با قابليت انتقال منابع آبي، ايجاد و توسعه بازار آب سبب افزايش ضريب اطمينان دسترسي به آب و كاهش ريسك كشاورزان مي شود و به نحو مطلوبي مديريت و تخصيص بهينه آب را منعكس مي‌كند.