سياحت نامه ي ابراهيم بيگ از بازنمايي واقعيت تا كارويژه هاي رسانه اي

ديرباز ابزار و وسايل مختلفي براي تعامل و كنش ارتباطي و فرهنگي وجود داشته است. يكي از اين ابزارها، سياحت‌نامه و داستان‌ها‌‌ي تخيلي جهانگردان است كه البته پيشينه‌ي آن در غرب به سده‌ها‌‌ي قبل مي‌رسد. كارويژه‌ي بسياري از اين سياحت‌نامه‌ها‌‌در وهله‌ي نخست، نقد مناسبات موجود بوده است. «سياحت‌نامه‌ي ‌ابراهيم‌بيگ» يكي از اين كتابهاست كه در زمان قاجار منتشر شد و تأثير زيادي بر انقلاب مشروطه داشت. هدف ما در وهله‌ي نخست در اين مقاله، كشف مضامين آشكار و مستتر اين متن مهم براي فهم تأثير آن بر افكار مشروطه خواهان و نيز كاركرد رسانه‌اي آن است. هدف ديگر، درك مناسبات فرهنگي، سياسي و اجتماعي آن عصر از زوايه‌ي جامعهشناسي سياسي است. روش پژوهش ما براي پي‌گيري اين دو هدف، «روش تحليل تماتيك» است كه در شمار روش‌ها‌‌ي كيفي است. ما با جمع‌آوري و تحليل داده كيفي بدست آمده از متن دريافتيم كه تلاش نويسنده در جهت آگاه‌سازي مردم به منظور دگرگون ساختن شرايط روزگار خود بوده است. در اين زمينه او نخست به «ترسيم وضع موجود» سپس «آسيبشناسي آن وضعيت » و بعد « راه‌ها‌‌ي برون رفت از آن شرايط» و بالاخره «ترسيم وضعيت ايده‌آل » به نحو ظريف و دقيق پرداخته است. آشكارسازي و مقوله بندي اين مضامين مهم و ارزشمند به نظر ما به غني سازي ادبيات موجود درباره‌ي مشروطيت كمك مي‌كند و افزون بر اين، اين مضامين داراي بار مفهومي و نظري مهمي هستند و مي‌توانند ما را در فهم مناسبت سياسي و فرهنگي و اجتماعي دو سده‌ي گذشته ياري رسانند.