مقايسه تطبيقي ‌آيين سوگواري در سه نگاره از شاهنامه دموت با تك نگاره شاهنامه بايسنقري

A Comparative Study of the Mourning Rituals in Three Illustrations of Demot Shahnameh and Single Illustrations of Baysonghori Shahnameh

با نگاهي به آداب و رسوم رايج در ايران، مي‌توان دريافت كه سوگواري همراه با مراسم عزاداري، همواره در كنار جشن‌ها و سرور ايرانيان بوده و نزد آنها از اهميت ويژه‌اي‌ برخوردار بوده است. اين آيين كه ريشه در سنن كهن اين سرزمين دارد، در متون متعددي، موضوع حكايات و روايات قرار گرفته است. شاهنامه فردوسي، از جمله متوني است كه روايات سوگ در آن بيان شده و در برخي از نسخ مصور آن، نگاره‌هايي با همين مضمون مصور شده‌اند. بنابراين، هدف از اين پژوهش، دست‌يابي و مطابقت شيوه تصويرگري مجالس سوگ در نگاره‌هاي منتخب شاهنامه دموت و شاهنامه بايسنقري در دوره ايلخاني و تيموري است و با توجه به اين پرسش كه؛ بر اساس شيوه تصويرگري نگاره‌هاي مرتبط با آيين سوگواري، چه تفاوت و شباهت‌هايي بين مراسم سوگواري در دوره ايلخاني و دوره تيموري وجود دارند؟ در آن، نگاره‌هاي منتخب شاهنامه دموت و شاهنامه بايسنقري از لحاظ تركيب‌بندي، شخصيت‌پردازي و تناليته‌هاي رنگي، مورد تحليل قرار گرفته‌اند. اين پژوهش، به‌شيوه تحليلي- توصيفي بر پايه تطبيق داده‌ها انجام گرفته است و نتايج به‌ دست آمده از آن، نشانگر اين هستند كه آيين سوگواري در نگاره‌هاي منتخب از شاهنامه دموت و بايسنقري، در فضايي كاملاً متفاوت تصوير شده است؛ زيرا در دوره ايلخاني و تيموري، در بيان موضوع سوگ، از شيوه‌هاي متفاوتي استفاده شده كه ريشه در فرهنگ و عقايد حاكم بر هر دوره دارند. بنابراين، در نگاره‌هاي منتخب از شاهنامه دموت و بايسنقري، تنها در موضوع سوگ، وجه اشتراك وجود داشته و در مواردي مانند تركيب‌بندي، رنگ‌گذاري و حالات چهره و حركات سوگواران، شباهت و اشتراكي در آنها ديده نمي‌شود.

Looking at the common customs in Iran, it can be understood that mourning ceremonies have been among important rituals for the Iranians. Such rituals that are rooted in Iranian traditions have been certain topics for various texts and anecdotes. Shahnameh of Ferdowsi is one of these works that has narrated these rituals and in some of the illustrated copies of this, there are illustrations with the same theme. The present study, therefore, aims to investigate and compare the way the mourning rituals are illustrated in selected illustrations in Baysonghori Shahnameh and Demot Shahnameh in Ilkhani and Timurid eras. an‎d according to the question, what is the difference between the ritual of mourning during the Ilkhanid and Timurid periods based on the illustration of the images associated with the mourning ritual? Selected illustrations in Baysonghori Shahnameh and Demot Shahnameh are analyzed in terms of their composition, characterization and color tones. This research has been conducted by utilizing descriptive-analytical method based on data comparison. The results of this study indicate that during the Ilkhanid and Timurid eras, different themes have been used to express the subject of mourning and elegy that are rooted in the culture and beliefs of each Period. The mourning rituals in the selected illustrations are depicted in a totally different manner in Demot Shahnameh and Baysonghori Shahnameh, and they have similarities only in the subject of grief. In other areas, such as the composition, coloring and faces and the movements of the mourners, no similarities can be seen in them.