جهان به‌ مثابه رؤيا، بحثي تطبيقي در انديشه ابن عربي و فيلم اينسپشن

The world as a Dream, a Comparative Study in Ibn Arabi’s Thought and the Film Inception

در ميان فيلم‌هايي كه به موضوع "رؤيا" پرداخته‌اند، فيلم اينسپشن توانست اقبال چشمگيري به‌ دست آورد. در ميان انديشمندان قرون ميانه‌‌، قبلاً ابن عربي به‌ تفصيل به اين موضوع پرداخته و در ساختاري نظام‌مند، اين موضوع را بر اساس انديشه‌هايي چالش‌برانگيز تبيين كرده است. آيا اساساً خط ربطي ميان اين انديشه و فيلم وجود دارد؟ اين مقاله بر اين اساس تلاش مي‌كند، نقاط اشتراك موجود در اينسپشن و انديشه‌هاي ابن عربي و خط رابط ميان آنها را مشخص سازد. در اين مقاله، تشابهات سطحي‌تر، كمتر مورد توجه بوده‌اند و عمده‌ مساعي بر اين ايده استوار بوده است كه تطابق، در لايه‌هاي عميق‌تر دنبال شود. بر اين مبنا، به‌روش توصيفي- تطبيقي، سه محور اصلي مورد توجه قرار گرفته و فيلم بر اساس اين سه محور تفسير شده است. نتايج اين پژوهش را مي‌توان در چند بخش دسته‌بندي كرد؛ نخست آن‌كه ابن عربي و نولان در آثار خود، به مرزكشي‌هاي مرسوم ميان رؤيا و واقعيت مي‌تازند و تعريف جديدي از اين دو مفهوم ارائه مي‌كنند، ديگر آن‌كه از نظر آنها حتي دانستن علم تعبير براي درك صحيحي از يك رؤيا كافي نيست و تشخيص جايگاه حقيقي رؤيا و واقعيت، تعيين‌كننده است و در آخر، آنها نشان مي‌دهند رؤيا، درجه‌اي از آفرينندگي دارد كه مي‌تواند منجر به خلق در جهان ظاهر شود. حاصل نهايي اين پژوهش، رابطه‌اي سه‌گانه و البته در هم ‌تنيده است كه مي‌توان بر اساس آن معتقد شد، فيلم و انديشه‌هاي ابن عربي پيرامون موضوع رؤيا، بر اساس تطابق نظام‌مندي كه ميان آنها برقرار است، ساختار رويكردي به اين مسأله‌ را در هم مي‌شكنند و چارچوب‌هاي تازه‌اي براي نگرش به اين موضوع به‌دست مي‌دهند. اين موضوع با تفاوت زماني- مكاني و فرهنگي بين ابن عربي و نويسنده‌ فيلم،‌ امري شگفت مي‌نمايد.

Among movies that considered «dream», "Inception" got a notable fortune. The film, written and directed by Christopher Nolan, has been the source of many academic discussions around the world as well as having won many credible film awards. On the other side, Ibn Arabi, who has referred to him as the designer and theorist of theoretical mysticism, systematically has explained this subject based on challenging ideas. Is there any significant link between the film and the Ibn Arabi’s thought? This study tries to identify the mutual points in the movie and Ibn Arabi’s ideas. Superficial similarities have been less considered in this paper and we try to focus only on deeper correspondences. Accordingly, based on descriptive -comparative method, three main axes have been considered, and the film has been interpreted based on them. Ibn Arabi and Nolan, ignore the conventional difference between dream and reality in their works, and present a new definition for these two concepts. In their view, merely knowing the science of interpretation is not enough to properly understand a dream, but recognizing the real state of dream and reality is determiner. They also show that the dream has a degree of creativity that can lead to creation in the world. What is ultimately found in this article is the triple relationship that leads us to the result that Ibn Arabi’s thoughts and «Inception» have serious points of correspondence on the subject of dream. an‎d this is more considerable due to the time and cultural difference between Ibn Arabi and the film’s author.