مقايسه تطبيقي نقش‌ برجسته​ هاي ساساني و قاجار

A comparative study of stone relief from the Sassanid and Qajar era

نقش‌ برجسته‌هاي ساساني كه بر سينه كوه‌ها اجرا شده‌اند، بخش مهمي از ميراث هنري اين دوره باستاني را تشكيل مي‌دهند اما با ظهور اسلام و ورود آن به ايران، هنر نقش‌ برجسته‌سازي از ميان رفت تا آن‌كه بار ديگر سلسله قاجاريه (به‌ خصوص فتحعلي‌شاه) پس از 1200 سال اين هنر را احيا كردند؛ در نتيجه نقش‌برجسته‌هايي نيز از دوره قاجار به‌يادگار مانده است كه شباهت‌هاي معني‌داري با آثار ساساني دارد. هدف اين پژوهش علاوه بر معرفي دقيق مختصات نقش‌برجسته‌ها، مقايسه‌اي تطبيقي است ميان نقش‌ برجسته‌هاي دو دوره تاريخي، تا همساني‌ها و تفاوت‌هاي آنها آشكار گردد. اين مقاله به‌دنبال يافتن پاسخ به اين پرسش است كه آيا قاجاريه نقش‌ برجسته‌هاي خود را متأثر از ساسانيان خلق كرده و از ايشان الگو‌برداري كرده‌اند؟ هم‌چنين اين الگوبرداري احتمالي آيا فقط در قالب آثار بوده يا در محتوا نيز تحت‌تأثير ساسانيان هستند؟ پژوهش به‌روش تطبيقي_توصيفي انجام گرفته و اطلاعات ارائه‌ شده در آن، تركيبي از تحقيقات كتابخانه‌اي و ميداني است. يافته‌ها نشان مي‌دهند كه قاجاريه از هنر ساساني تأثيري همه‌جانبه گرفته و با ايشان اهداف مشتركي داشته‌اند كه از جمله؛ تبليغات جهت تثبيت قدرت مركزي و ايجاد نوعي هم‌گرايي ملي پيرامون شخصيت شاه بوده است. اما هدف واحد در زمان‌هاي مختلف الزاماً نتايج يكساني به‌ بار نمي‌آورد؛ از همين رو علي‌رغم شباهت‌هاي بسيار ميانِ نقش‌برجسته‌هاي ساساني و قاجاري، تفاوت‌هاي قابل‌ملاحظه‌اي نيز به‌چشم مي‌خورد.

Sassanid stone reliefs that were carved on the mountains are the main part of the artistic heritage of this ancient era, but the art of stone reliefs have worn by the rise of Islam and its spread through the country, then Qajar dynasty, especially Fath Ali Shah, has revived this art after 1200 years. There are some stone reliefs remained from Qajar era, that have significant similarities with Sassanian artworks. The purpose of this study is to compare the stone reliefs of the two historical eras to determine their similarities and differences, and also to introduce the characteristics of the stone reliefs accurately. This study seeks to answer this question that; Does Qajar dynasty create their own stone reliefs affected by the Sassanids? This study uses the descriptive-comparative method, and the presented information is the combination of library and field research. The results show that Qajar dynasty has been affected by the Sassanian art, they have had common purposes such as; propaganda to stabilize the central power and create a kind of national convergence about the character of the king. But the single purpose does not necessarily lead to the same results; therefore, despite many similarities between the stone reliefs of Sassanid and Qajar eras, the significant differences are also visible.