فرهنگ بصري ترسيم شياطين در نگارگري ايران

The Visual Culture of Drawing ِDevils in Iranian Painting

ابليس، شخصيتي مهم در داستان آفرينش است. او كه سابقه طولاني در عبادت پروردگار داشته، پس از تمرد از دستورات خداوند، از بارگاه الهي رانده مي­شود. در منابع مكتوب، او و يارانش پس از رانده شدن از بارگاه الهي، با نام كلي شياطين نيز معرفي شده­اند. در سنت كتاب­ آرايي ايراني، نياز به ساخت تصوير براي شياطيني كه در داستان­هاي مكتوب مورد اشاره قرار گرفته­ اند، باعث شد تا هنر نگارگري شاهد نمونه ­هاي بديعي از تصاوير ابليس و يارانش باشد. اين مقاله از طريق يك مطالعه توصيفي و تحليلي و با رويكرد نشانه ­شناسي و به شيوه كتابخانه­ اي، يافتن وجوه بصري رايج براي تصوير كردن شياطين و درك فرهنگ بصري حاكم بر ترسيم اين موجودات را در دستور كار خود داشته است. پرسش­هاي مطروحه در پژوهش، چگونگي توصيف شياطين در متون مكتوب، وجوه بصري رايج براي ترسيم ايشان و درك فرهنگ بصري حاكم بر ترسيم اين موجودات در نگارگري قديم را مورد جستجو قرار داده است. نتيجه پژوهش، به‌رغم اعلام شباهت ظاهري شياطين با آدميان، ديوان و گروه­ هايي از جنيان و خازنان جهنم و ذكر دشواري تشخيص اين موجودات در نگاره ­ها، آشنايي با موضوع و داستان هر نگاره را راه گشاي تشخيص پيكره شياطين دانسته است. فرهنگ بصري حاكم بر ترسيم شياطين نيز به‌رغم وابستگي به آگاهي مخاطب از موضوع نگاره ­ها، در دو شكل ديوآسا و انساني جلوه ­گر شده كه هر يك مبتني بر داستاني است كه نگاره روايت مي­كند. بنابراين، نگارگران قديم ايران، با توجه كامل به مضمون داستان‌ها، شياطيني مطابق با فحواي كلام روايات را ترسيم مي‌كرده­اند

Satan is a general term for an entity that, before human creation, has had a long history of worshiping the Lord. He was driven from God's temple by refusing to prostrate to Adam; and put his eternal enmity towards Bani Adam. Descriptions and interpretations about Satan are not limited to the celestial scriptures and include other written sources. The existence of illustration in some of these books has led to the formation of examples of Satan's image among them. In the old visual culture of Iran, Satan's images have been featured in some illustrated manuscripts. These images, which we know as painting works, represent the various images of Satan in accordance with the subject matter of the text. The present paper focuses on the recognition of the visual culture dominant in Iranian painting and its main purpose is examining the various narratives of the narrators of Satan and classifying them. The questions posed in the paper, respectively, describe the various visual narratives of the devil in painting, the various literary sources written for illustrating the images and the amount of text and image matching. By answering these questions, the image of the devils in the painting was categorized into various forms of the demons, angels, humans and hybrid being; images which are based on a wide variety of literary sources, and in addition to the effect of the text, have also benefited from the artistic taste of painters.