ارزيابي رقابت افقي و عمودي در سنجش ساختار بازار: مطالعه موردي بازار محصولات لبني در ايران

در مطالعات ساختار بازار عمدتاً ساختار افقي براي يك محصول مورد ارزيابي قرار مي گيرد. در حالي‌كه رفتار غيررقابتي در بازار لزوماً در ارتباط با رفتار افقي نيست و ساختار افقي تنها بخشي از قدرت بازاري را نشان مي‌دهد. در حقيقت آنچه كه به عنوان قدرت بازاري از آن ياد مي‌شود حاصل مجموع رقابت هاي افقي و عمودي در سطوح مختلف بازار است. بنابراين هدف از اين مطالعه بررسي ساختار افقي و عمودي در بازار فراوده هاي لبني شامل شير، ماست و پنير پاستوريزه با استفاده از شاخص لرنر و الگوي چانه‌زني انحصار دو جانبه است. براي اين منظور داده هاي مورد نياز در دوره زماني 1370 تا 1391 به كار گرفته شد و نتايج نشان داد كه ساختار افقي بازار اين سه محصول از حالت رقابتي فاصله داشته و توليدكنندگان قادر هستند قيمت اين محصولات را بالاتر از هزينه نهايي توليد قرار دهند. همچنين نتايج الگوي چانه زني نشان دهنده قدرت چانه زني بالاتر فراوري كنندگان در شكل‌گيري قيمت اين محصولات است به نحوي‌كه بطور متوسط تقريب به 70 درصد از منافع ناشي از مبادله فرآورده‌هاي لبني متعلق به فرآوري‌كنندگان و 30 درصد از آن سهم مصرف‌كنندگان است. در اين راستا، تشكيل سازمان‌هاي مستقل دولتي و يا غيردولتي در حمايت از مصرف‌كنندگان و مطالعه راهكارهاي مناسب براي عملياتي كردن قوانين موجود در حمايت از مصرف‌كنندگان پيشنهاد مي شود.