تحليل هزينه-فايده كشت گونه‌هاي دارويي-تجاري استان خراسان رضوي

سابقه و هدف: نياز روز افزون به صنايع داروسازي و يا فرآوري محصولات دارويي با منشاء گياهي، و همچنين لزوم توجه به كشت و افزايش سطح زير كشت گونه‌هاي دارويي بسيار محسوس شده است. در ايران بيشتر گياهان دارويي مورد استفاده از رويشگاه اصلي آنها برداشت مي شوند كه افزون بر افزايش فشار و تخريب رويشگاه، محصول گردآوري شده نيز به دلايل مختلف خالص نبوده و كيفيت مطلوبي  ندارند. در صورت زراعي كردن و كشت گونه‌هاي دارويي و تعيين ميزان سود خالص و مواد موثره آنها، مي‌توان آنها را به عنوان كشت جايگزين گياهان رايج در مناطق مورد نظر مطرح كرد. بنابراين هدف اصلي اين بررسي اقتصادي كردن كشت گياهان دارويي بوده است.مواد و روش ها: در اين پژوهش گونه‌هاي گياهي مهم دارويي كه در استان خراسان رضوي كشت مي‌شوند، مانند؛ خاكشير، گل گاو زبان، زيره سبز، ، شويد، مرزه، خوردانه و شيرين بيان بررسي شدند. روش گردآوري آمار و اطلاعات به دو روش اسنادي و پيمايشي در سال 1391 بوده است. جامعه آماري اين پژوهش كشاورزاني بودند كه گياهان دارويي در استان خراسان رضوي كشت مي‌كردند، با استفاده از روش نمونه گيري خوشه اي (ناحيه اي)،  شهرستان سبزوار و بخشي از شهرستان نيشابور به عنوان ناحيه مورد بررسي انتخاب شدند.  داده‌هاي به دست آمده با استفاده از تحليل فايده هزينه مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته و تحليل سود آوري آنها نيز انجام و تفسير شده است.نتايج و بحث: نتايج پژوهش نشان داد، ميانگين كل هزينه توليد گل گاو زبان، خاكشير،  زيره سبز، شويد، مرزه، خوردانه و شيرين بيان به ترتيب در حدود 66 ، 7.4، ، 11.4، 57.7، 13.8، 8.5 و 9.4 ميليون ريال در هر هكتار و ميانگين درآمد كشت اين گياهان در هر هكتار به ترتيب در حدود 514، 68، ، 58.2، 343، 80، 15و 51 ميليون ريال بوده است. گل گاو زبان، خاكشير،  زيره سبز، شويد، مرزه، خوردانه و شيرين بيان به طور ميانگين به ترتيب حدود 448،60، ، 46.8، 285، 66، 7 و 42 ميليون ريال سود براي كشاورزان در هر هكتار داشته است. بيشترين هزينه توليد در ميان گياهان مورد ارزيابي مربوط به گل گاو زبان و شويد، و كمترين هزينه توليد مربوط به خاكشير و  پس از آن خوردانه مي‌باشد. بيشترين درآمد نيز مربوط به  گل گاو زبان و كمترين درآمد مربوط به خوردانه بوده است. گل گاو زبان با داشتن بيشترين هزينه به علت درآمد خوبي كه داشته داراي بيشترين سود بوده و كمترين سود از آنِ كشاورزان توليد كننده زيره است. نسبت هزينه فايده در مورد همه‌ي گياهان دارويي بالاتر از يك بوده و گوياي آن است كه كشت انواع گياهان دارويي داراي توجيه اقتصادي مي‌باشد. بيشترين نسبت هزينه   فايده مربوط به خاكشير با  9.14 و مزره با 7.65 است كه نسبت بسيار بالايي مي باشد. كمترين اين نسبت مربوط به خوردانه با 1.69 است.نتيجه گيري: نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه كشت گياهان دارويي مورد بررسي، نخست اينكه داراي هزينه فايده بالاتر از يك و در نتيجه داراي سود اقتصادي بوده و دوم اينكه براي كشت هر هكتار گياهان دارويي نسبت به ديگر گياهان زراعي و باغي نياز به آب مصرفي كمتري دارد. لذا كشت گياهان دارويي به كشاورزان توصيه مي شود.