ارزيابي وضعيت تنوع زيستي محصول هاي زراعي و باغي در استان گلستان در سال‌هاي 1393-1377

سابقه و هدف: بهره برداري بهينه و حفاظت از تنوع گياهي، به عنوان يكي از راهكار هاي مناسب براي تضمين انعطاف پذيري بوم نظام هاي كشاورزي در برابر ناپايداري‌هاي محيطي و فشارهاي ناشي از آفات  و بيماريها مطرح است. تنوع زيستي در چشم اندازهاي كشاورزي، در سال‌هاي اخير توجه زيادي را به خود جلب كرده است زيرا به طور شايان توجهي در توليدات كشاورزي، امنيت غذايي، بازده اقتصادي و همچنين حفظ كلي تنوع زيستي جهان نقش دارد. با توجه به اهميت تنوع زيستي در نظام‌هاي كشاورزي، اين بررسي با هدف ارزيابي وضعيت تنوع زيستي گياهان زراعي و باغي در طي دو دهه اخير در شهرستان‌هاي مختلف استان گلستان انجام شد.مواد و روش ها: داده هاي مورد نياز شامل سطح زيركشت مهم‌ترين گياهان زراعي (شامل گندم، جو، برنج، كلزا، سويا، پنبه، باقلا و نخودفرنگي) و مهم‌ترين گياهان باغي ( شامل مركبات، توت فرنگي، هندوانه، آلو و هلو) براي 14 شهرستان استان گلستان در سال هاي 1393-1377 از طريق مديريت جهاد كشاورزي شهرستان ها، مركز آمار و اطلاعات سازمان جهاد كشاورزي، سالنامه آماري وزارت جهاد كشاورزي و مصاحبه حضوري با كارشناسان و مديران جهاد كشاورزي استخراج شد. شاخص هاي شانون، مارگالف، منهينيك، سيمپسون، يكنواختي و شاخص همانندي سورنسون با استفاده از معادله‌هاي مربوطه محاسبه شد.نتايج و بحث: نتايج نشان داد، شاخص هاي تنوع زيستي كشاورزي در استان گلستان در طي سال‌هاي آماري مورد بررسي، داراي نوسان‌هاي شديدي بوده به طوري‌كه شاخص شانون از سال 1377 تا 1393 از 1.63 به 1.33 در گياهان زراعي كاهش يافته، ولي اين شاخص در زمينه گياهان باغي افزايش يافته است. بر اين اساس بيشترين ميزان شاخص تنوع شانون براي گياهان زراعي، به شهرستان هاي بندرگز (1.73) و گرگان (1.72) و كمترين آن به شهرستان هاي مراوه تپه (0.95) و كلاله (0.98) تعلق گرفت. اين شاخص براي گياهان باغي، در شهرستان هاي گرگان (2.27) و علي آباد كتول (2.20) بيش ترين و در شهرستان هاي مراوه تپه (0.68) و گميشان (0.93) كمترين ميزان را نشان داد. همچنين با توجه به ميزان شاخص شانون، شهرستان هاي بندرگز و گرگان از نظر شاخص يكنواختي گياهان زراعي نيز به ترتيب با 0.717 و 0.674 داراي بيشترين ميزان بوده و كمترين ميزان اين شاخص به شهرستان هاي كلاله (0.317) و گنبد كاووس (0.393) تعلق گرفت. در بين گياهان باغي، شاخص يكنواختي در شهرستان هاي گميشان و گاليكش به ترتيب با 0.704 و 0.686 بيشترين ميزان و شهرستان مراوه تپه (0.254) كمترين ميزان را داشتند. بررسي شاخص همانندي سورنسون در بخش گياهان زراعي نشان داد كه مينودشت با كلاله (0.95) و آق قلا (0.92) بيشترين همانندي  و گميشان با علي آبادكتول (0.21) كمترين همانندي را داشتند. شهرستان هاي بندرگز و كردكوي با شاخص همانندي 0.89 بيشترين ميزان و شهرستان گميشان با شهرستان هاي گرگان (0.11)، علي‌آبادكتول (0.14) و بندرگز (0.19) داراي كمترين ميزان شاخص سورنسون در بين گياهان باغي شناخته شدند.نتيجه گيري: بنابر نتايج اين پژوهش، تنوع محصولات كشاورزي استان گلستان در دوره آماري مورد بررسي، كاهش يافته است. به طوري كه تنوع در بسياري از شهرستان ها به ميزان پاييني رسيده و تنها در شمار معدودي از شهرستان ها تنوع بالايي از محصولات كشاورزي ديده شد. در اغلب شهرستان ها بيشترين سطح زير كشت گياهان زراعي به گندم، سويا و كلزا اختصاص داشت. به طوركلي با ايجاد زيرساخت هاي مناسب، آموزش و آگاهي دادن به كشاورزان و تشويق آنان به توليد محصولات متنوع كشاورزي، مي توان زمينه و شرايط لازم براي استفاده از خدمات بي‌مانند تنوع زيستي را در بوم‌نظام‌هاي كشاورزي استان گلستان فراهم كرد.