اندازه گيري تغييرات مخازن فعال كربن آلي و برخي از خصوصيات خاك درختان جنگلي شمال ايران (پژوهش موردي: ايستگاه تحقيقات بذر و نهال گونه‌هاي جنگلي شلمان، استان گيلان)

سابقه و هدف: شناخت تأثير متفاوت درختان جنگلي بر ويژگي‌هاي كيفي خاك، دورنماي كنترل سلامت خاك را در مديريت‌هاي پايدار متصور ميسازد و مي‌توان ترميم و رفع آسيب‌هاي وارده بر اكوسيستم‌هاي طبيعي را از طريق انتخاب صحيح گونه‌هاي درختي مديريت نمود. در اين پژوهش به منظور انتخاب گونه‌هاي درختي مناسب جنگل‌كاري، ايستگاه تحقيقات بذر و نهال گونه‌هاي جنگلي شلمان استان گيلان به عنوان منطقه مورد مطالعه انتخاب و ميزان ذخاير (موجودي) كربن آلي خاك و تأثير گونه‌هايي از درختان پهن‌برگ و سوزني‌برگ بر خصوصيات خاك مورد بررسي قرار گرفت و در نهايت جهت معرفي شاخص‌هاي حساس كيفيت و سلامت خاك، مخازن فعال كربن آلي خاك مورد بررسي قرار گرفتند. مواد و روش‌ها: پس از حفر خاكرخ‌هايي به عمق 200 سانتيمتر در خاك‌هاي تحت پوشش گونه‌هاي درختي مختلف، شامل كاج تدا (Pinus taeda)، دارتالاب (Taxodium distichum)، اُرس (Juniperus polycarpos)، توسكا (Alnus glutinosa)، بلوط بلندمازو (Quercus castaneifolia) و سفيدپلت (Populus caspica) نمونه‌برداري از ده لايه 20 سانتيمتري از سطح به عمق انجام شد. در نمونه هاي 20-0، 40-20، 60-40 و 80-60 سانتي‌متر ميزان ظرفيت تبادل كاتيوني، ميانگين وزني قطر خاكدانه‌ها، هدايت الكتريكي، اسيديته، چگالي ظاهري، كربن آلي و مخازن فعال (لبايل) اندازه گيري شدند و براي محاسبه ميزان ذخاير (موجودي) كربن خاك نمونه‌هاي كليه ضخامت‌هاي 200-0 سانتي‌متر در نظر گرفته شدند. پس از تجزيه واريانس دوطرفه، داده‌ها بر اساس متغيرهاي مستقل(گونه درختي و عمق) در قالب طرح بلوك كاملا تصادفي مورد آناليز آماري قرار گرفته و جهت تعيين شاخص‌هاي حساس كيفيت، روش همبستگي پيرسون مورد استفاده قرار گرفت. يافته‌ها: نتايج اوليه بيانگر تأثير خصوصيات خاك توسط گونه‌هاي درختي مورد پژوهش در طول عمق خاك بودند. به استثناي هدايت الكتريكي، اسيديته و چگالي ظاهري نتايج حاصل از تجزيه واريانس داده‌ها بيانگر تاثير معني‌دار نوع پوشش گياهي و عمق خاك بر ويژگي‌هاي مورد بررسي بود. بيشترين تأثير نوع پوشش گياهي بر ويژگي‌هاي مورد بررسي در ضخامت‌هاي سطحي خاك مشاهده گرديد. در اين رابطه و در مقايسه با ساير ضخامت‌هاي مورد بررسي، بيشترين نوسانات در مقدار ظرفيت تبادل كاتيوني و همچنين ميانگين وزني قطر خاكدانه‌ها به ترتيب در خاك‌هاي تحت پوشش توسكا و ارس؛ و توسكا و دارتالاب در ضخامت 20-0 سانتيمتري مشاهده گرديد. همچنين بيشترين ميزان نيتروژن كل و كربن آلي خاك به طور مشابه در ضخامت 20-0 سانتي‌متري به ترتيب درخاك‌هاي تحت پوشش توسكا بلوط سفيدپلت ارس دارتالاب كاج تدا مشاهده شد. بيشترين ميزان ذخاير (موجودي) كربن تا عمق 200 سانتيمتري به مقدار 206.24 تن در هكتار و كمترين مقدار به ميزان 136.94 تن در هكتار به ترتيب در خاك‌هاي تحت پوشش توسكا و كاج تدا محاسبه گرديد. نتيجه‌گيري: گونه‌هاي پهن‌برگ به ويژه درختان توانمند در تثبيت نيتروژن هوا مانند توسكا بيشترين تأثير را بر ويژگي‌هاي كيفي خاك داشتند. در گونه‌هاي پهن‌برگ علاوه بر ميزان بالاي ذخاير (موجودي) كربن الي خاك، توزيع كربن آلي نيز با يكنواختي بيشتري در طول عمق خاك همراه بود. در نهايت طبق نتايج حاصل از همبستگي صفات كيفي خاك و مخازن فعال كربن، شاخص كيفي واحدي تشخيص داده نشده بلكه مجموعه‌اي از اين مخازن به عنوان شاخص‌هاي حساس سلامت و كيفيت خاك معرفي شدند.