بررسي عملكرد كلزا به عنوان كشت دوم در اراضي شاليزاري داراي زهكش زيرزميني

سابقه و هدف: به منظور توسعه كشت دوم در اراضي شاليزاري، بايد مشكلات ماندابي بر اثر بارندگي با استفاده از زهكش‌هاي زيرزميني برطرف شود. در بسياري از كشورها، سيستم‌هاي زهكشي زيرزميني كه بعد از برداشت برنج، خروجي آن‌ها باز مي‌شود به عنوان يك اقدام اصولي احداث شده‌اند. در پاكستان (ازهر و همكاران، 2005) و هندوستان (ريتزما و همكاران، 2008)، اجراي زهكشهاي زيرزميني در مزارع باعث افزايش عملكرد پنبه، نيشكر، گندم و حتي برنج شدند. طي تحقيقي (كارتر و كمپ، 1994)، اين نتايج حاصل شد كه زهكش‌هاي زيرزميني باعث افزايش عملكرد نيشكر نسبت به تيمار بدون زهكشي شدند. به طور كلي، تجهيز اراضي شاليزاري به زهكش‌هاي زيرزميني علاوه بر اثراتي كه بر افزايش عملكرد برنج دارد (درزي و همكاران، 2012؛ ماتيو و همكاران، 2001؛ ساتيانارايانا و بونسترا، 2007) باعث ايجاد شرايط مناسب براي كشت دوم در اراضي شاليزاري خواهد شد. با توجه به جديدالاحداث بودن سيستم‌هاي زهكشي زيرزميني در اراضي شاليزاري شمال كشور، بررسي ميزان عملكرد كلزا به عنوان كشت دوم از اهميت خاصي برخوردار مي‌باشد تا با مشخص شدن ميزان بهبود در عملكرد و ميزان محصول برداشت شده، چشم‌انداز دقيقي براي برنامه‌هاي آينده در اختيار دولت و كشاورزان قرار داد. مواد و روش‌ها: در اين بررسي، اثر سه نوع سيستم زهكشي زيرزميني معمولي و يك سيستم زهكشي زيرزميني دو عمقي همراه با تيمار شاهد بر عملكرد كلزا در اراضي شاليزاري تجهيز و نوسازي شده دانشگاه علوم كشاورزي و منابع طبيعي ساري به عنوان كشت دوم مورد مقايسه قرار گرفت. آزمايش‌هاي لازم در قالب طرح بلوك كامل تصادفي با پنج تيمار در سال زراعي 94-1393 انجام شد. سطح ايستابي به صورت روزانه و در زمان برداشت برخي شاخص‌هاي گياهي شامل تعداد بوته در مترمربع، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه و عملكرد كلزا اندازه‌گيري شد. داده‌هاي به دست آمده از اين محصول با استفاده از نر‌م‌‌‌افزار آماريSAS در قالب طرح بلوك كامل تصادفي مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند. مقايسه ميانگين‌ها با استفاده از آزمون LSD در سطح احتمال پنج درصد انجام شد. يافته‌ها: تجزيه و تحليل آماري داده‌ها نشان داد كه شاخص‌هاي تعداد بوته، تعداد غلاف، وزن هزار دانه در تيمارهاي داراي زهكشي زيرزميني به طور معني‌داري بيشتر از تيمار شاهد بودند. همچنين ميزان عملكرد در تيمارهاي زهكشي زيرزميني، به‌طور معني‌داري 425 تا 1025 كيلوگرم در هكتار بيشتر از مقدار متناظر در تيمار شاهد بودند. با وجود بارندگي در زمان جوانه‌زني، زهكش‌ها خوب عمل كرده و سطح ايستابي پايين‌تر از 30 سانتي‌متر قرار داشته كه باعث جوانه‌زني بيشتر و در نتيجه تعداد بوته بيشتري در اراضي داراي زهكش زيرزميني نسبت به تيمار شاهد شد. نتيجه‌گيري: بهبود وضعيت تهويه و تخليه سريع‌تر آب اضافي خاك در فصل كشت كلزا سبب افزايش قابل توجه عملكرد كلزا در تيمار زهكشي زيرزميني شد. به طور كلي، عملكرد دانه در تيمارهاي زهكشي با عمق 0.90 متر و فاصله 30 متر، زهكشي دو عمقي، زهكشي با عمق 0.65 متر و فاصله 30 متر و زهكشي با عمق 0.65 متر و فاصله 15 متر به ترتيب 55، 35، 29 و 22 درصد بيشتر از عملكرد دانه در تيمار زهكشي سطحي بود. با توجه به نتايج اين تحقيق و وسعت زياد اراضي شاليزاري در شمال كشور، استفاده از اراضي در نيمه دوم سال براي كشت كلزا مي‌تواند به عنوان يك راهكار اساسي در راستاي افزايش توليد دانه‌هاي روغني و دستيابي به خودكفايي در اين امر، مورد توجه قرار گيرد.