مكان يابي ايجاد تالاب هاي رودخانه اي در حوزه هاي آبخيز (مطالعه موردي: رودخانه تجن-استان خراسان رضوي)

سابقه و هدف: تالاب هاي رودخانه اي محيط هاي آبي هستند كه در اراضي پست حاشيه رودخانه ها واقع شده و در مواقع سيلابي از آب پر مي شوند و يا اين كه توسط سفره آب زيرزميني تغذيه مي گردند. به منظور شناسايي و مكان يابي مناطق مستعد تالاب بايد ويژگي هاي هيدرولوژيكي شامل فيزيوگرافي حوزه آبخيز، حجم و تغييرات زماني (فصلي) آبدهي رودخانه ها و تغييرات سطح آب زيرزميني مطالعه شود. افزايش روزافزون جمعيت و نياز مبرم به حفاظت، احياء و گسترش محيط هاي طبيعي و با ارزش چون تالاب ها، براي تأمين نيازهاي زيست محيطي بشر در راستاي توسعه پايدار آن به شدت احساس مي شود. هدف اين پژوهش بررسي بهره مندي از ظرفيت هاي موجود بيولوژيكي رودخانه در راستاي احياي تالاب هاي رودخانه اي مي باشد تا از اين طريق بتوان در راستاي بهبود شرايط بيولوژيكي و اكولوژيكي تالاب هاي كشور گام برداشت. مواد و روش ها: در اين تحقيق رودخانه تجن واقع در محدوده شهرستان سرخس از لحاظ وجود آثار پوشش درختي در كنار بستر رودخانه، وجود ظرفيت هاي ويژه طبيعت گردي، ظرفيت هاي ويژه پرنده نگري، مرفولوژي مناسب رودخانه، سيل گيري اراضي سيلابدشتي حاشيه رودخانه، پتانسيل منطقه به منظور مكان يابي ايجاد تالاب شناسايي گرديد. ايجاد تالاب در رودخانه تجن با ذخيره سازي بارش هاي جوي و رواناب هاي حاصل از آن نقش مهمي در كاهش سيلاب هاي مخرب دارد. لذا كليه مؤلفه هاي تأثيرگذار در تعيين حريم محدوده تالاب پيشنهادي شامل ويژگي هاي زمين ريخت شناسي و زمين شناسي، هيدرولوژيكي، هيدروديناميكي، اقتصادي، اجتماعي و توسعه اي حوزه آبخيز رودخانه تجن مورد مطالعه قرار گرفت. در بازديد انجام شده از منطقه براساس شرايط حاكم از لحاظ تنوع زيستي، گونه اي، اكولوژيكي، هيدرولوژيكي و هيدروليكي، چهار موقعيت مكاني مناسب ايجاد تالاب هاي رودخانه اي در در درون حوزه آبخيز تعيين گرديد. سپس به منظور بررسي خصوصيات ريخت شناسي و هيدروليكي آن، مقطع عرضي مربوط به هريك از اين موقعيت ها به دقت پيمايش و اندازه گيري شده است. يافته ها: نتايج نشان داد كه در دو موقعيت از چهار موقعيت مورد بررسي كه در محدوده جنگل جهان باني سرخس قرار دارند براساس مطالعات هيدروليك جريان و ريخت شناسي رودخانه، بدليل سرعت كم جريان آب و عريض بودن رودخانه در اين بازه ها ، مي توان عمليات احياء پوشش گياهي و تالاب را اجرايي نمود. بررسي آبدهي ماهانه در چندين سال اخير در ايستگاه هيدرومتري پل‌خاتون كشف‌رود نشان مي‌دهد آبدهي رودخانه تجن به وي‍ژه در ماه‌هاي گرم سال صفر و يا نزديك صفر است؛ بنابراين براي تأمين آب تالاب‌ پيشنهادي، بيشتر بايد به سيلاب‌ها و آورد ساليانه زيرحوزه‌هاي بالادست و حجم سيلاب‌ آن‌ها تكيه كرد. نتيجه گيري: ميزان آورد ساليانه رودخانه در محل يكي از تالاب هاي پيشنهادي محدوده جنگل جهانباني 125/9 ميليون مترمكعب برآورد گرديد. اين سايت از نظر اكوتوريسم و وجود تنوع بالاي پرندگان در منطقه مي تواند با توسعه فعاليت هاي گردشگري در منطقه از جهات مختلف مورد بهره برداري قرار گيرد.