مقايسه ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي رسوبات معلق و بستر رودخانه‌ روضه‌چاي

سابقه و هدف : رسوبات رودخانه‌اي از مهم‌ترين اجزاي اكوسيستم‌هاي آبي هستند كه نقش مهمي در چرخه‌ عناصر غذايي و همچنين انتقال آلاينده‌ها در سيستم‌هاي آبي دارند. رسوبات رودخانه‌اي بر حسب اندازه و همچنين رژيم جريان رودخانه مي‌توانند به دو شكل بار بستر و يا معلق انتقال يابند. تعادل رسوبات با آب منفذي و همچنين جريان آب رودخانه، سبب مي‌گردد تا تركيب رسوبات به طور مستقيم كيفيت آب و فعاليت‌هاي بيولوژيكي در محيط‌هاي آبي را تحت تاثير قرار دهد. آزاد شدن آلاينده‌هاي آلي و غيرآلي و همچنين عناصر غذايي مورد نياز جانداران به طور عمده تابعي از ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي رسوبات بوده و آگاهي از اين ويژگي‌هاي مي‌تواند در مديريت اصولي حوضه آبخيز موثر واقع شود. بر اين اساس پژوهش حاضر با هدف بررسي و مقايسه‌ي ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي رسوبات بستر و معلق رودخانه‌ي روضه‌چاي در شهرستان اروميه انجام شد. مواد و روش‌ها: براي بررسي ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي رسوبات تعداد 19 نمونه رسوب بستر شامل 6 نمونه از بخش بالادست رودخانه، 6 نمونه از بخش مياني و 7 نمونه از بخش پايين دست رودخانه و از عمق 50 سانتي‌متري تهيه شد. همچنين 6 نمونه رسوب معلق نيز در هنگام وقوع جريان سيلابي در امتداد رودخانه برداشته شد. نمونه‌ها به آزمايشگاه منتقل و ويژگي‌هاي فيزيكي و شيميايي آن‌ها پس از عبور از الك 2000 ميكرون تعيين گرديد. از روش‌هاي خوشه‌بندي سلسله‌مراتبي و همچنين تجزيه به مؤلفه‌هاي اصلي به منظور گروه‌بندي رسوبات و تعيين موثرترين ويژگيهاي آن‌ها استفاده شد. يافته‌ها: نتايج نشان داد كه رسوبات بستر و معلق رودخانه به ترتيب حاوي مقادير قابل توجهي از ذرات شن و سيلت هستند. ميانگين مقدار سيلت و شن بسيارريز در رسوبات معلق به ترتيب برابر با 44 و 25 درصد بود در حالي كه اين مقادير براي رسوبات بستر برابر با 15.8 و 15.5 درصد بود. با اين حال رسوبات بستر به دليل دارا بودن شن بيشتر، بافت درشت‌تري در مقايسه با رسوبات معلق داشتند. ميانگين مقدار ماده‌ي آلي و هدايت الكتريكي در رسوبات بستر به ترتيب 1.7 و 2.5 برابر بيش از رسوبات معلق بود. ماده‌ي آلي و هدايت الكتريكي رسوبات بخش بالادست رودخانه به دليل تخليه فاضلاب‌هاي خانگي بيش‌‌تر از بخش‌هاي مياني و پايين دست بود. تجزيه به مؤلفه‌هاي اصلي و همچنين خوشه‌بندي سلسله‌مراتبي نشان داد كه ماده‌ي آلي، هدايت الكتريكي و توزيع اندازه‌ي ذرات به عنوان تاثير‌گذارترين ويژگي‌هاي رسوبات هستند. نتيجه‌گيري: يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه تخليه فاضلاب‌هاي خانگي به بستر رودخانه سبب انباشت مواد آلي و املاح در رسوبات بستر بالادست رودخانه شده و در نتيجه باعث مي‌شود تا رسوبات اين بخش از رودخانه از نظر ويژگي‌هاي شيميايي و فيزيكي متفاوت با رسوبات بخش‌هاي مياني و پايين‌دست شوند. بنابراين كنترل ورود فاضلاب‌هاي خانگي در بالادست رودخانه از قدم‌هاي اوليه در مديريت زيست‌محيطي رسوبات اين رودخانه است. از سوي ديگر يافته‌هاي اين پژوهش بر اساس خوشه‌بندي سلسله‌مراتبي و تحليل مؤلفه‌هاي اصلي بر تفاوت بارز ويژگي‌هاي رسوبات بستر و معلق تاكيد دارد.