ارزيابي خطر وقوع زمين لغزش در حوضه ابخيز اوغان استان گلستان با استفاده از فراينده تحليل شبكه(ANP)

چكيده سابقه و هدف زمينلغزش يكي از مخربترين حوادث طبيعي در مناطق شيبدار مي باشد. كشور ايران با توجه به موقعيت جغرافيايي، تنوع اقليمي و ژئومورفولوژيكي، افزايش جمعيت و فشار بر منابع طبيعي در معرض اين مخاطره طبيعي است. از اين رو تهيه نقشههاي پهنهبندي خطر وقوع زمينلغزش داراي اهميت فراوان است. بنابراين با توجه به گزارشات وقوع زمين لغزش در حوضه آبخيز اوغان استان گلستان، هدف اين پژوهش پهنهبندي اين مخاطره در قالب مدل فرايند تحليل شبكه(ANP) ميباشد. مواد و روش‌ها براي پهنهبندي زمينلغزش در حوضه آبخيز اوغان، در مرحله اول نقشه عوامل موثر بر وقوع زمينلغزش از منابع اطلاعاتي مانند نقشههاي توپوگرافي 1:50000، زمينشناسي 1:100000، آمار بارش و عكسهاي هوايي و تصاوير ماهوارهاي تهيه و با پيمايش صحرايي در حوضه مذكور كه در موقعيت جغرافيايي´9 °37 تا´15 °37 عرض شمالي و ´5 °55 تا ´43 °55 طول شرقي با مساحت 40352 هكتار قرار دارد، تكميل و اصلاح شد، در ادامه نقشه عوامل موثر شامل: شيب، جهت دامنه، ارتفاع، بارندگي، فاصله از جاده، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه، كاربري ارضي منطقه، سنگشناسي و همچنين لايه پراكنش زمين لغزشها در محيط نرمافزار ArcGIS ساماندهي شده و در مرحله دوم وزن عوامل موثر، بوسيله مدل ANP محاسبه و بر لايههاي اطلاعاتي براي در محيط GIS اعمال و با همپوشاني آنها نقشه پهنهبندي وقوع زمينلغزش تهيه گرديد. در مرحله سوم دقت نقشه پهنهبندي شده با كاربرد شاخص نسبت تراكمي (Dr) و مقدار درجه تناسب مورد ارزيابي قرار گرفت. يافته‌ها نتيجه شناسايي 88 عدد زمينلغزش به مساحت 181 هكتار(شكل5) و بررسي ارتباط با عوامل موثر بر وقوع زمين لغزش نشان داد، كه بيشتر لغزشها در واحدهاي سنگشناسي شيل، مارن، سنك آهك ورقهاي، ماسهسنگ و نهشتههاي كواترنري قرار دارد (جدول1). همچنين نتايج بررسي طبقات مختلف شيب نشان ميدهد كه بيشتر زمين لغزشها در طبقه شيب 1530 درصد لغزيدهاند در بررسي طبقات بارش روند وقوع زمينلغزشها با افزايش طبقه بارش صعودي بوده و طبقات700500 و بالاتر از700 ميليمتر بارش سالانه، درصدي قابل توجه از زمين لغزشها را در خود جاي دادهاست. نتايج عوامل موثر فاصله از جاده و آبراهه نشانداد كه بيشترين لغزشها در فاصله كمتر از صد متري اين عوارض ميباشد و اين موضوع تائيد كننده نقش برداشت پاي شيب دامنهها توسط يك عامل انسان ساخت و يك عامل طبيعي ميباشد. در نهايت بررسي عامل فاصله از گسل بر وقوع زمين لغزش نشان ميدهد كه بيشترين زمينلغزشها در فاصله بيشتر از 400متري قرار دارند(جدول 2). نتيجه گيري نتايج پهنهبندي با بكارگيري مدل ANP در حوضه اوغان نشان داد: 29 درصد حوضه در طبقات چهارگانه در محدوده خطر زياد وخيلي زياد قرار دارد. از بين لايههاي اطلاعاتي 8 گانه، عامل شيب با امتياز وزني(215/0)، ليتولوژي(182/0) و فاصله از جاده(173/0) بالاترين وزن و جهت شيب با امتياز وزني(018/0) پايين ترين امتياز را در پهنهبندي به خود اختصاص دادند. بررسي امتياز وزني طبقات مختلف عوامل موثر نيز نشان داد كه طبقه 1000 متر فاصله از آبراهه با امتياز وزني(080/0) ، طبقه شيب 3015درصد با امتياز وزني (078/0) و طبقه 1000 متر فاصله از جاده با امتياز وزني(068/0) بالاترين امتيازات وزني را به دست آوردهاند. نتايج حاصل از اين مدل در نهايت نشانداد، كه همگرايي عواملي مانند شيب، ليتولوژي، فاصله از آبراهه بعنوان عوامل طبيعي در كنار عامل انساني، همچون جاده سازي تاثير بسيار زيادي در وقوع مخاطره زمينلغزش دارد در نهايت با بررسي نسبت تراكم 88 زمين لغزش رخداده و روند صعودي منحني آن و انطباق پهنههاي لغزشي با كاربرد درجه تناسب به ميزان 7/69 درصد بر طبقات زياد و خيلي زياد در نقشه نهايي، ميتوان نتيجه گرفت كه فرايند تحليل شبكه كارائي مناسب در پهنه بندي خطر زمين لغزش در حوضه اوغان را دارا مي باشد.