پهنه‌بندي ريسك آلودگي آب‌هاي زيرزميني با استفاده از GIS (مطالعه موردي: دشت سراب)

سابقه و هدف: حفاظت از كيفيت آب‌هاي زيرزميني به دليل كاربرد فراوان اين منابع در بخش‌هاي مختلف از جمله كشاورزي، صنعت و شرب از اهميت زيادي برخوردار است. رفع آلودگي آب‌هاي زيرزميني فرآيندي پرهزينه و زمان‌بر است. از اين رو لازم است روش مناسبي براي پيشگيري از آلودگي به كار رود. يكي از اين راه‌ها شناسايي نواحي مستعد در برابر آلودگي مي‌باشد. هدف اين مطالعه، انتخاب روش مناسب براي شناسايي مناطق حساس به ورود آلودگي به آب‌هاي زيرزميني در دشت سراب است. مواد و روش‌ها: جهت ارزيابي آلودگي منابع آب زيرزميني در دشت سراب از دو مدل DRASTICو SINTACS استفاده شد. در ابتدا، نقشه‌هاي آسيب‌پذيري آبخوان در مقابل آلودگي براي هر يك از مدل‌ها، با توجه به لايه‌هاي اطلاعاتي كه شامل عمق سطح ايستابي، تغذيه خالص، محيط آبخوان، شرايط خاك، توپوگرافي، اثر ناحيه غيراشباع و هدايت هيدروليكي آبخوان مي‌باشند، در محيط نرم‌افزار Arc GIS تهيه شد. سپس از تركيب پارامتر كاربري‌اراضي با نقشه‌هاي آسيب‌پذيري، نقشه‌هاي ريسك‌پذيري به‌دست آمد. همچنين، از روش تحليل سلسله مراتبي (AHP) براي ارزيابي صحيح وزن و رتبه پارامترها و زيرپارامترهاي تأثيرگذار در شاخص‌هاي DRATICLU و SINTACSLU استفاده شد تا شرايط هيدروژئولوژيكي منطقه مورد مطالعه بر روي مدل‌ها، اعمال شود. براي مشخص كردن بهترين شاخص آسيب‌پذيري و ريسك‌پذيري از نظر تفكيك مناطق حساس به ورود آلودگي، ضريب همبستگي بين غلظت نيترات آب زيرزميني و مقدار شاخص‌هاي محاسبه‌شده براي منطقه، با استفاده از روش رگرسيون خطي ساده انجام شد. يافته‌ها: براساس نقشه DRASTIC، 62/82 ، 43/4 و 94/12 درصد از وسعت منطقه مورد مطالعه، به‌ترتيب داراي پتانسيل آسيب‌پذيري متوسط، كم تا متوسط و متوسط تا زياد است. براساس نقشه SINTACS، 48/76 درصد منطقه با پتانسيل آسيب‌پذيري متوسط تا زياد و 52/23 درصد با آسيب‌پذيري كم ارزيابي شد. طبق نتايج شاخص DRASTICLU، 10/24 درصد از وسعت منطقه مورد مطالعه داراي ريسك‌پذيري كم، 97/48 درصد داراي ريسك‌پذيري متوسط و 86/24 درصد داراي ريسك‌پذيري زياد است. در طبقه‌بندي نقشه SINTACSLU به ترتيب 35/55 و 82/40 درصد از اراضي دشت سراب در محدوده ريسك‌پذيري متوسط و زياد قرار گرفت. همچنين طبق نتايج شاخص AHPDRASTICLU به ترتيب 81/7، 86/50، 52/37، 74/3 درصد از منطقه مورد مطالعه، با ريسك‌پذيري خيلي كم، كم، متوسط و زياد ارزيابي شد و شاخص AHPSINTACSLU نتايجي مشابه شاخص AHPDRASTICLU را نشان داد. نتيجه‌گيري: به منظور انتخاب بهترين شاخص آسيب‌پذيري و ريسك‌پذيري از نظر تفكيك منطقه حساس به ورود آلودگي، ارتباط بين غلظت نيترات آب زيرزميني منطقه مورد مطالعه و مقدار هر كدام از شاخص‌ها محاسبه شد. نتايج نشان مي‌دهد كه در بين شاخص‌هاي آسيب‌پذيري، شاخص DRASTIC با ضريب تبيين 40/0 و در بين شاخص‌هاي ريسك‌پذيري، شاخص AHPDRASTILU با ضريب تبيين 56/0، داراي R^2 بالاتري نسبت به بقيه شاخص‌ها هستند؛ بنابراين براي ارزيابي آسيب‌پذيري و ريسك‌پذيري آبخوان دشت سراب، معتبرتر و دقيقتر هستند.