مقايسه زيتوده ريزريشه، جمعيت كرم‌هاي خاكي و نماتدهاي خاكزي در خاك سطحي توده‌هاي طبيعي و دست‌كاشت جنگلي

سابقه و هدف: به دليل تخريب و كاهش سطح جنگل‌ها، جنگل‌كاري يك مساًله ضروري در حال و آينده بوده و ارزيابي جنگل‌كاريهاي انجام شده، نقش مهمي در ايجاد جنگل‌هايي با كيفيت و كميت بهتر خواهد داشت. خاك بخش مهمي از اكوسيستم جنگل به حساب مي‌آيد كه تحت شرايط عرصه‌اي يكسان، گونه‌هاي مختلف درختي با تفاوت در زيتوده رو‌زميني و زير‌‌‌زميني، اثرات مختلفي بر ويژگي‌هاي آن دارند. مطالعه‌ و شناخت مشخصه‌هاي زيستي، شاخص‌هاي مناسب براي ارزيابي كيفيت و سلامت خاك به شمار ميروند. در پژوهش حاضر، اثر پوشش‌هاي جنگلي طبيعي، جنگل‌كاري‌هاي پهن‌برگ و سوزني‌برگ، بر تغيير‌پذيري زيتوده ريز‌ريشه‌ها، تعداد و زيتوده گروههاي اكولوژيك كرم‌خاكي و فراواني نماتدهاي خاكزي مورد توجه قرار گرفته است. مواد و روش‌ها: در هريك از پوشش‌هاي جنگلي مورد نظر شامل توده طبيعي ممرز انجيلي و جنگل‌كاري‌هاي پهن‌برگ زبان‌گنجشك، افراپلت و سوزني‌برگ كاج بروسيا و زربين، مستقر در حوزه چوب و كاغذ مازندران، تعداد 16 نمونه خاك از عمق 150 سانتي‌متري (خاك سطحي) برداشت شد. محتوي رطوبت، pH، كربن‌‌آلي، نيتروژن كل و مشخصه‌هاي زيستي خاك (زيتوده ريز‌ريشه‌، تعداد و زيتوده كرم‌هاي خاكي و فراواني نماتدهاي خاكزي) در آزمايشگاه مورد سنجش و اندازه‌گيري قرار گرفت. يافته‌ها: تجزيه واريانس مقادير مشخصه‌هاي فيزيكي و شيميايي خاك حاكي از وجود تفاوت‌هاي آماري معني‌دار در ارتباط با پوشش‌هاي جنگلي مختلف مي‌باشد. بيشترين مقادير مشخصه‌هاي رطوبت، كربن و نسبت كربن به نيتروژن خاك به جنگل‌كاري كاج بروسيا اختصاص داشته، در حالي كه بالاترين مقادير مشخصه‌هاي pH و نيتروژن در خاك تحت توده طبيعي ممرز انجيلي مشاهده شد. مقادير حداكثر زيتوده ريز‌ريشه‌ها (89.68 گرم بر مترمربع)، تعداد كرم‌هاي خاكي (1.81 تعداد بر مترمربع) و زيتوده كرم‌هاي خاكي (24.17 ميلي‌گرم بر مترمربع) به توده طبيعي ممرز انجيلي تعلق داشت. همچنين، بالاترين تعداد (1.43 تعداد بر مترمربع) و زيتوده (19.25 ميلي‌گرم بر مترمربع) گروه اكولوژيك اپي‌ژئيك، در توده طبيعي ممرز انجيلي و جنگل‌كاري زبان‌گنجشك مشاهده شد. در بين توده‌هاي جنگلي مورد بررسي، توده طبيعي ممرز انجيلي بيشترين تعداد (0.37 تعداد بر مترمربع) و زيتوده (4.92 ميلي‌گرم بر مترمربع) گروه اكولوژيك آنسئيك كرم‌هاي خاكي را به خود اختصاص داد. گروه اكولوژيك اندوژئيك در هيچ يك از توده‌هاي مورد بررسي يافت نشد. حداكثر تعداد نماتدهاي خاكزي (603.37 تعداد بر متر مربع) در خاك توده طبيعي ممرز انجيلي مشاهده شد. نتايج همبستگي حاكي از آن است كه محتوي رطوبت و مشخصه‌هاي شيميايي خاك اثر قابل توجهي بر تغيير‌پذيري هر يك از مشخصه‌هاي زيستي در سطح تيپ‌هاي پوششي مختلف دارند. نتيجه‌گيري: نتايج اين پژوهش مؤيد اثر قابل توجه پوشش‌هاي جنگلي طبيعي بر مشخصه‌هاي زيستي و كيفيت خاك مي‌باشد. همچنين در مناطق جنگلي تخريب‌يافته شمال كشور، استقرار گونه درختي زبان‌گنجشك مي‌تواند به عنوان گونه منتخب جهت بهبود شاخص‌هاي زيستي، حفظ كيفيت و سلامت خاك مدنظر قرار گيرد.