برآورد مقدار هدررفت خاك با استفاده از رابطه جهاني فرسايش خاك در حوزه آبخيز جونقان

سابقه و هدف: در سال‌هاي اخير، فرسايش خاك و توليد رسوب به‌خاطر اثرات اقتصادي و زيست محيطي آن يكي از مهم‌ترين مشكلات مشترك در سراسر جهان و به خصوص حوضه‌هاي آبخيز ايران مي‌باشد. به‌همين دليل، از سال‌ها پيش تحقيقات و بررسي‌هاي گسترده‌اي در زمينه برآورد فرسايش خاك در حوزه‌هاي آبخيز آغاز گرديده است. براي اندازه‌گيري هدر رفت خاك و مقدار رسوب معمولاً مي‌توان از دو روش‌ مستقيم و غيرمستقيم اندازه‌گيري استفاده نمود. از آنجا كه روش‌هاي مستقيم اندازهگيري دشوار، پرهزينه و وقت‌گير، و همچنين بيشتر حوضه‌هاي كشور فاقد ايستگاه و وسايل اندازه‌گيري مي‌باشند. لذا بيشتر محققين از روش غيرمستقيم اندازه‌گيري شامل روابط و مدل‌هاي فرسايش و رسوب استفاده مي‌نمايند. معمولا روابطي كه در كشور استفاده مي‌گردد وارداتي بوده و كمتر با شرايط كشور سازگاري دارند، لذا در هنگام كاربرد اين روابط، بايد نتايج با استفاده از داده‌هاي مشاهده‌اي، كاليبره و سپس صحت‌سنجي آماري گردند، تا در صورت وجود دقت بالا، در مناطق مشابه از آنها استفاده گردد. در اين تحقيق، هدف برآورد كارايي معادله جهاني فرسايش از طريق اندازه گيري ميزان فرسايش مشاهده‌اي منطقه مورد مطالعه مي‌باشد. مواد و روش‌ها: اين تحقيق در حوضه سد خاكي آيج شهر جونقان در استان چهارمحال و بختياري انجام گرفت. عوامل شش گانه مدل شامل شاخص فرسايندگي باران با استفاده از روابطه رگرسيوني، عامل فرسايش‌پذيري خاك با نمونه‌برداري خاك در واحدهاي همگن و استفاده از نموگراف ويشماير1987، عامل شيب با استفاده از روش مدل رقومي ارتفاع و مشخص كردن جريان تجمعي، عامل پوشش گياهي با استفاده از تصاوير ماهواره‌اي و روشNDVI و عامل مديريت حفاظتي با استفاده از جداول مربوطه به ترتيب با مقادير متوسط 84/84 مگاژول ميلي‌متربر هكتار سال ساعت، 24/0مگاگرم هكتار ساعت بر هكتار مگاژول ميلي‌متر، 44/0، 43/0 و 1 به‌دست آمد. در ادامه، اندازه‌گيري مقدار ارتفاع رسوب در خروجي حوزه، با استفاده از پيكه‌گذاري كه در 4سال گذشته انجام گرفته بود، به دست آمد. سپس وزن مخصوص ظاهري رسوب با استفاده از روش استوانه‌اي و سطح درياچه سد با استفاده از نرم‌افزارهاي Google Earth و ExpertGPS وAutoCAD محاسبه شد. نسبت تحويل رسوب بر اساس نمودار رابطه مساحت حوضه و بافت خاك، 41/0 در نظر تعيين، و در نهايت با تلفيق موارد ذكر شده ميزان فرسايش مشاهده‌اي منطقه محاسبه شد. يافته‌ها: با تلفيق لايه‌هاي عوامل رابطه جهاني فرسايش خاك، در نرم‌افزار ArcGIS 9.3 مقدار فرسايش سالانه منطقه، 07/4 تن در هكتار در سال محاسبه شد. از سوي ديگر با در دست داشتن مقدار بار رسوب و نسبت تحويل بار رسوب حوضه، مقدار مشاهده‌اي فرسايش مشاهده‌اي حوزه، 06/4 تن در هكتار در سال به دست آمد. نتيجه‌گيري: مقايسه مقدار فرسايش به دست آمده از طريق مدل جهاني فرسايش با ميانگين فرسايش مشاهده‌اي در منطقه مورد مطالعه، نشان دهنده قابليت مدل براي استفاده در منطقه مورد مطالعه و مناطقي با خصوصيات مشابه مي‌باشد.