مقايسه كارايي دو مدل IMDPA و ESAs جهت مديريت ريسك خطر بيابان‌زايي منطقه عمراني گناباد در جنوب غربي استان خراسان رضوي

هدف از اين تحقيق، مقايسه كارايي دو مدل IMDPA و ESAs در ارزيابي شدت بيابان‌زايي منطقه عمراني گناباد در جنوب غربي استان خراسان رضوي و مديريت مبتني بر ارزيابي ريسك خطر بيابان‌زايي، بر اساس مدل برتر است. پس از جمع‌‌آوري و تحليل داده‌هاي اوليه، معيارها و شاخص‌هاي دو مدل IMDPA  و ESAs  متناسب با شرايط منطقه‌اي و بر اساس واحدهاي ژئومورفولوژي، امتيازدهي و شدت بيابان‌زايي محاسبه شد. سپس ارزيابي ريسك خطر، از تركيب نقشه‌هاي شدت بيابان‌زايي، عناصر فيزيكي، اقتصادي و زيستي در معرض خطر و آسيب‌پذيري محيطي به دست آمد و خسارت ناشي از توسعه بيابان‌زايي با توجه به هزينه‌هاي تحميل‌شده به هر يك از عناصر، برآورد شد. آزمون معني‌داري مساحت‌ها با آماره كاي اسكوير و انطباق نقشه‌ها با حقايق زميني، با شاخص كاپا انجام گرديد. نتايج نشان داد طبق مدل IMDPA بيشترين سطح منطقه در كلاس با شدت زياد بيابان‌زايي و با توزيع فراواني 7/54 درصد قرار گرفت و دو معيار اقليم و پوشش‌گياهي از مهّم‌ترين فاكتورها بوده‌اند. در مدل  ESAsنيز شدت بيابان‌زايي در سه كلاس خطر طبقه‌بندي شد كه بيشترين سطح منطقه مربوط به كلاس بحراني نوع دوم با توزيع فراواني 79 درصد بوده و معيار اقليم و فرسايش بادي نيز بيشترين تأثير را داشته‌اند. اين موضوع بيانگر تأثير زياد عوامل طبيعي در روند و توسعه بيابان‌زايي در مناطق خشك جنوب استان خراسان رضوي است. با توجه به بررسي‌هاي ميداني، نظر كارشناسي و مقدار ضريب كاپاي 897/0، مدل ESAs، به‌عنوان مدل برتر انتخاب شد. نتايج ارزيابي ريسك نشان داد بيش از 5/51 درصد عناصر زيستيمحيطي كه عمدتاً در بخش‌هاي مركزي و جنوبي منطقه واقع شده‌اند، در معرض خطر متوسط تا بسيار شديد بيابان‌زايي بوده كه مي‌تواند سالانه خسارتي معادل 7595 هزار ميليون ريال ايجاد نمايد. به‌طوري‌كه برنامه‌‌هاي مديريتي پيشنهادي در اين تحقيق، به دليل سازگاري با شرايط منطقه، مي‌تواند تا حدودي ميزان خسارت آتي را كاهش دهد.