مسائل و راهكارهاي افزايش كارايي مصرف آب در مزارع كشور

توسعه كشاورزي و توليد پايدار در مناطق خشك و نيمه‌خشك به افزايش كارايي مصرف و بهبود بهره‌وري آب بستگي دارد. كارايي مصرف آب مزرعه شاخصي براي بيان كمّي ميزان توليد محصول به ازاي واحد آب مصرفي در مزرعه مي‌باشد. اين شاخص با افزايش عملكرد، كاهش آب مصرفي و يا تأثير هر دو عامل به‌صورت توأمان، افزايش مي‌يابد. مسائل و محدوديت‌هاي كارايي مصرف آب در مقياس مزرعه از اهميت خاصي برخوردار هستند. مزرعه محيط و شرايطي است كه تمامي فعاليت‌هاي كشاورزي شامل تهيه زمين، كاشت، داشت و برداشت در اين مقياس اتفاق افتاده و همچنين تمامي فعاليت‌هاي تأمين و توزيع آب تا محل مصرف و آبياري براي اين محيط انجام مي‌شود؛ بنابراين مسائل اين مقياس به‌طور مستقيم و قابل‌ملاحظه‌اي بر روي ميزان مصرف آب و عملكرد محصول كه هدف نهايي بهره‌بردار است، تأثيرگذار است. همچنين اين مسائل و مشكلات با توجه به ارتباط مقياس‌ها با يكديگر سبب بروز مشكلات بزرگ‌مقياس ديگري نظير فشار بيش‌ازحد بر منابع آب (به‌خصوص منابع آب‌هاي زيرزميني) و كمبود منابع آب حوضه آبريز و آلودگي‌هاي زيست‌محيطي و مسائل اجتماعي، اقتصادي و سياسي مختلفي نيز، مي‌گردند. ازآنجايي‌كه شناسايي و تحليل شاخص كارايي مصرف آب مزرعه از ضروريات استفاده بهينه از منابع محدود آب كشور مي‌باشد. در اين تحقيق از طريق بررسي و ارزيابي نظرات كارشناسان، صاحب‌نظران، بهره‌برداران و درمجموع كليه گرو داران مديريت آب به‌طور عام و آب كشاورزي به‌طور خاص، مسائل و چالش‌هاي پايين بودن مقدار شاخص كارايي مصرف آب در مزارع كشور به‌صورت مشاركتي تبيين و در قالب سلسله‌ مراتب پيوسته موضوع بسط داده‌شده و ضمن ارائه اهداف، راهكارها و راهبردهاي اجرايي و تحقيقاتي لازم نيز ارائه گرديدند. بر اساس نتايج، ريشه اصلي مسائل و مشكلات پائين بودن كارايي مصرف آب مزرعه در ايران را مي‌توان در شش گروه اصلي مسائل شامل: 1) پايين بودن بازده (راندمان) آبياري، 2) ناكافي بودن منابع مطمئن آبياري، 3) پايين بودن كيفيت منابع آب‌وخاك، 4) پايين بودن شاخص‌هاي مكانيزاسيون كشاورزي، 5) مسائل مهندسي سامانه‌هاي آبياري و6) دانش كم و آموزش ناكافي بهره‌برداران، رده‌بندي نمود. از جنبه كمي، جمعاً 129 مورد مسئله و مشكل فراروي افزايش كارايي مصرف آب در مزرعه شناسايي گرديد كه مسائل تحت گروه‌هاي شش‌گانه اصلي اشاره‌شده در بالا، به ترتيب 9/10، 3/9، 9/13، 5/39، 1/17 و3/9 درصد از كل مسائل را شامل مي‌شوند. از جنبه‌هاي راهبردي، نتايج اين تحقيق بيانگر آن است كه مسائل و راهكارهاي افزايش كارايي مصرف آب مزرعه را نبايد فقط در مسائل مديريت آب جستجو و چاره‌جويي نمود، بلكه مسائل زراعي و به‌خصوص مسائل مكانيزاسيون مزرعه و ساير مسائل وابسته نيز نقش مهمي در اين زمينه ايفاء مي‌نمايند.