اثر عوامل اقليمي و مديريتي بر پتانسيل و خلاء عملكرد گندم در ايران با استفاده از مدل WOFOST

در اكثر موارد عملكرد واقعي به‌دليل ضعف‌هاي مديريتي و فناوري كمتر از عملكرد پتانسيل مي‌باشد، كه اختلاف بين اين دو به‌عنوان خلاء عملكرد در نظر گرفته مي‌شود. درك سهم نسبي هر يك از متغيرهاي مديريتي در خلاء عملكرد مي‌تواند به‌عنوان يكي از مهمترين گام‌هاي كاهش آن و نزديك شدن عملكرد واقعي به عملكرد پتانسيل باشد. به‌منظور ارزيابي ميزان خلاء عملكرد گندم و همچنين سهم نسبي متغيرهاي مديريتي و فناوري در ميزان اين خلاء در ايران، از تابع حد مرزي كه يك رگرسيون چند متغيره مي باشد، استفاده شد. براي اين منظور داده‌هاي اقليمي استان‌‌هاي مختلف كشور از سازمان‌‌هاي هواشناسي كشور و عملكرد گندم در استان‌‌هاي مختلف از سازمان‌‌هاي جهاد كشاورزي كشور استخراج شد. عملكرد پتانسيل گندم در استان‌‌هاي مختلف نيز با استفاده از مدل WOFOST شبيه‌‌سازي شد. از اختلاف بين عملكرد پتانسيل و عملكرد واقعي، خلاء عملكرد گندم براي استان‌‌هاي مختلف برآورد شد. سپس با استفاده از تابع حد مرزي سهم نسبي متغيرهاي اقليمي مؤثر در عملكرد پتانسيل و همچنين سهم نسبي هر يك از متغيرهاي مديريتي مؤثر شامل آبياري، كاربرد كود، مكانيزاسيون، كاربرد آفت‏كش و كود دامي بر خلاء عملكرد گندم محاسبه شد. نتايج نشان داد كه به‌‌طور كلي در بين عوامل اقليمي اثر بارندگي و تابش بر عملكرد پتانسيل گندم مثبت و اثر دما منفي بود. در بين اين متغيرها نيز بارندگي بيشترين تأثير را بر عملكرد پتانسيل گندم دارا بود. محدوده خلاء عملكرد گندم در ايران بين 1646 تا 4470 كيلوگرم در هكتار و 29 تا 58 درصد متغير بود. به‌‌طور كلي تأثير كليه عوامل مديريتي بر ميزان خلاء عملكرد گندم كشور منفي بود كه بدين ترتيب با بهبود يا افزايش هر كدام از اين فاكتورها، ميزان خلاء عملكرد گندم در كشور كاهش نشان داد. از بين عوامل مديريتي مورد بررسي، عامل آبياري بويژه در استان‌‌هاي واقع در اقليم گرم و خشك كشور و بعد از آن نيز عامل كاربرد كود شيميايي بيشترين تأثير را بر كاهش خلاء عملكرد گندم نشان دادند. بنابراين، به‌‌نظر مي‌‌رسد براي كاهش خلاء عملكرد گندم در ايران بايد در وهله اول مديريت آبياري و كاربرد كود را مدنظر قرار داد.