مطالعه اثرات زيست‌محيطي محصولات عمده زراعي استان خراسان رضوي با استفاده از ارزيابي چرخه حيات

تجزيه و تحليل نظام‌هاي كشاورزي به منظور بررسي اثرات زيست‌محيطي موجب ارتقاء كيفي مديريت و توسعه پايدار كشاورزي مي‌شود. اين مطالعه با هدف بررسي اثرات زيست‌محيطي نظام‌هاي عمده توليدات زراعي در استان خراسان رضوي شامل گندم، ذرت، چغندرقند، كلزا، گوجه‌فرنگي، سيب‌زميني، خربزه، هندوانه و خيار با استفاده از ارزيابي چرخه حيات (LCA) انجام شد. بدين منظور، ميانگين نهاده‌هاي مصرفي طي سال‌هاي 95-1385 با استفاده از پرسشنامه و آمارنامه‌هاي وزارت جهاد كشاورزي جمع‌آوري و بر اساس روش ISO14044، LCA در چهار گام شامل مشخص‌سازي اهداف و حوزه عمل، مميزي چرخه حيات، ارزيابي تأثير چرخه حيات و تلفيق، نتيجه‌گيري و تفسير نتايج انجام شد. در اين مورد، واحد كاركردي معادل يك تن محصول اقتصادي از هر گياه در نظر گرفته شد. گروه‌هاي تأثير مورد مطالعه شامل گرمايش جهاني، اسيدي شدن و سرشارسازي بود. در آخرين مرحله، شاخص بوم‌شناخت (Ecox) محاسبه شد. براي سنجش قابليت روايي پرسشنامه، ضريب آلفاي كرونباخ محاسبه گرديد. نتايج نشان داد كه ضريب آلفاي كرونباخ 82%=α نشان‌دهنده قابليت اعتماد بالاي پرسشنامه بوده است. بيشترين سهم انتشار گازهاي گلخانه‌اي در گروه تأثير گرمايش جهاني مربوط به دي اكسيد كربن بود. بيشترين و كمترين پتانسيل گرمايش جهاني به‌ترتيب براي كلزا (1342.01 واحد معادل كيلوگرم CO2 به‌ازاي هر يك تن عملكرد اقتصادي) و چغندرقند (27.25 واحد معادل كيلوگرم CO2 به‌ازاي هر يك تن عملكرد اقتصادي) به‌دست آمد. بيشترين پتانسيل سرشارسازي نظام‌هاي آبي مربوط به كلزا با 0.59 واحد معادل كيلوگرم PO4 به‌ازاي هر يك تن عملكرد اقتصادي بود و كمترين ميزان براي چغندرقند با 0.01 واحد معادل كيلوگرم PO4 به‌ازاي هر يك تن عملكرد اقتصادي حاصل شد. بيشترين مجموع شاخص بوم‌شناخت مربوط به كلزا با 0.67 EcoX به‌ازاي هر يك تن عملكرد اقتصادي بود و كمترين ميزان براي چغندرقند با 0.01 EcoX به‌ازاي هر يك تن عملكرد اقتصادي حاصل شد. مجموع شاخص بوم‌شناخت در نظام توليد كلزا در مقايسه با نظام‌هاي توليد گندم، ذرت، هندوانه، خيار، خربزه، گوجه‌فرنگي و سيب‌زميني به‌ترتيب برابر با 38، 46، 49، 59، 77، 80 و 94 درصد بالاتر به‌دست آمد بيشترين سهم در مقايسه گروه‌اي تأثير مربوط به سرشارسازي آبي (با ميانگين 56 درصد) بود. بر اين اساس، به منظور كاهش اثرات زيست‌محيطي نظام‌هاي توليد توصيه مي‌شود از مديريت پايدار حاصلخيزي خاك، جايگزيني نهاده‌هاي شيميايي، افزايش كارايي مصرف نهاده‌ها، خاكورزي كاهش يافته، تناوب زراعي، كشت مخلوط با گياهان تثبيت‌كننده نيتروژن و انتخاب گياهان با هزينه‌هاي زيست‌محيطي كمتر در الگوي كاشت بهره‌گيري شود.