ارزيابي ژنتيكي عملكرد و برخي صفات مورفولوژيك گندم نان ايراني تحت شرايط بدون تنش و تنش شوري در مزرعه با استفاده از روش جينكز-هيمن

تنش شوري همواره يكي از جدي‌ترين تهديد‌ها براي افزايش عملكرد گياهان به‌ويژه گندم نان به عنوان يكي از مهم ترين منابع تامين غذاي مردم جهان بوده است. آگاهي از نحوه توارث عملكرد و اجزاي عملكرد يكي از اولين اصولبه نژادي براي دستيابي به ارقام متحمل به تنش شوري در گندم است. به منظور مطالعه نوع عمل ژن هادر كنترل عملكرد و اجزاي عملكرد، هفت رقم ايراني گندم نان شامل فلات، بم، قدس، روشن، ارگ، كوير و پيشتاز به همراه نتاج حاصل از تلاقي دي‌آلل كامل آن ها در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي با سه تكرار تحت دو شرايط بدون تنش و تنش شوري در سال 1393 در مزرعه تحقيقاتي مركز ملي شوري ايران در استان يزد كاشته شدند. با در نظر گرفتن تمام فرضيات براي صفات مختلف گندم، تجزيه واريانس مركب به روشجينكزهيمن انجام شد. نتايج حاصل نشان داد كه آثار ساده افزايشي (a) و برهمكنشa× محيط براي تمامي صفات شامل عملكرد دانه، عملكرد زيست توده، تعداد پنجه، طول سنبله، طول پدانكل، ارتفاع گياه و وزن صد دانه معني‌دار بود. اثر ساده b3 كه معادل تركيب‌پذيري خصوصي در روش يك دي‌آلل است و برهمكنش آن با محيط نيز براي همه صفات معني‌دار بود. معني‌داري اين دو جزءنشان دهنده نقش مهم هر دو نوع عمل افزايشي و غالبيت ژن ها در توارث صفات بود. رقم روشن نيز بهترين والد تركيب‌‌شونده براي صفات عملكرد دانه، عملكرد زيست توده و تعداد پنجه بود. به طوركلي،در بيشتر صفات مورد مطالعه در اين تحقيق، نوع ژن‌هاي كنترل‌كننده و رفتار ژنتيكي، ظرفيت ژن‌هاي غالب و مغلوبدر والدين، آثار مادري وآثار افزايشي و غالبيت تحت دو شرايط محيطيبدون تنشو تنش شوري متفاوت بود. برآورد وراثت‌پذيري عمومي بالا و نيز وراثت‌پذيري خصوصي متوسط تا بالا براي صفات مورد مطالعه نشان دهنده اميدبخش بودن مواد ژنتيكي مورد مطالعه براي اصلاح و بهبود صفات تحت شرايط بدون تنش و نيز تحمل به تنش شوري بود. بنابراين،امكان انتخاب ژنوتيپ‌هاي متحمل براي مقابله با تنش شوري در ارقام گندم نان ايراني استفاده شده در اين تحقيق وجود دارد.