اجل معلّق و اجل مسمّي از منظر آيات و تجلّي آن در روايات

موضوع اجل معلّق (قضاي مشروط) و اجل مسمّي (قضاي محتوم) در ارتباط با زمان مردن آدميان، از ديرزمان مورد بحث مفسّران اسلامي بوده است. بعضي از آيات قرآن كريم، در اجل معلّق ظهور دارند؛ مثل آية Pأَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اتَّقُوهُ وَ أَطيعُونِ * يغْفِرْ لَكمْ مِنْ ذُنُوبِكمْ وَ يؤَخِّرْكمْ إِلي أَجَلٍ مُسَمًّي..: اينكه خدا را عبادت نماييد و تقوا پيشه كنيد و از دعوت من اطاعت نماييد تا خداوند گناهانتان را بيامرزد و مرگتان را تا وقتِ ناميده‌شده (در علم خدا) به تأخير اندازدO (نوح/ 3ـ4). ليكن برخي ديگر از آيات در اجل مسمّي ظهور دارند؛ مثل آية Pنَحْنُ قَدَّرْنا بَينَكمُ الْمَوْتَ وَ ما نَحْنُ بِمَسْبُوقينَ: ما زمان مرگ را ميان شما تعيين كرده‌ايم و هيچ كس آن را تغيير نتواند دادO (الواقعه/60). نويسنده اين مقاله، نخست با استناد به آيات و روايات، اجل معلّق و مسمّي را به اثبات رسانيده، سپس با استناد به مراتب علم خداوندي، به اين نتيجه رسيده كه دو گونه بودن اجل آدمي با يكديگر منافات ندارند؛ چراكه بازگشت اجل معلّق به اجل مسمّي مي‌باشد.