بررسي ديدگاه ابن ميمون درباره نقش عقل و شرع در استكمال انسان، بر مبناي رويكرد صدرايي

ابن ميمون آندلسي «عقل» را مهمترين مميّزه انسان از ساير حيوانات و نعمتي از جانب خداوند براي بشر مي داند كه مهمترين عامل پيونددهنده بين او و حق تعالي مي باشد. به باور اين متفكر، ميزان بهره گيري از اين گوهر است  كه مراتب افراد در قرب و بُعد نسبت به باري تعالي را تعيين نموده و بكارگيري و بهره گيري ازعقل و علم  در عرصه اجتماعي را نيز موجب رشد جامعه و تعاملات حسنه در ميان مردم مي داند. ابن ميمون به عنوان يك خاخام برجسته يهودي، پيروي ازفرامين شريعت حضرت موسي را راهي مي داند كه مي تواند انسان را به كمالات مادي و معنوي نائل نموده و زمينه شكوفايي عقلي و خُلقي جامعه را فراهم آورد. در همين راستا وي مراتبي را براي سير تكاملي انسان برشمرده و معتقد است  كه صرفاً  وصول به مرتبه پاياني كه دربرگيرنده معرفت به حقايق و خصوصاً معرفت به خداوند و افعال اوست مي تواند سعادت حقيقي را براي انسان فراهم آورد. با اين حال به عقيده ابن ميمون، هيچ يك از اين محاسن نمي تواند توجيه كننده قول به محوريّت انسان در ميان جميع مخلوقات و اينكه او غايت خلقت ممكنات است، محسوب گردد. قريب به ديدگاه هاي فوق را در آراء صدرالمتألهين شيرازي نيز مي توان يافت. نزد او «ناطقيّت»، به عنوان مميزه اصلي انسان از ساير حيوانات است و اداي حقّ عقل در دو بُعد نظري و عملي آن، موجبات سعادت و كمال حقيقي انسان را فراهم مي‌آورد. در اين رويكرد،پيروي از قوانيني كه در عرصه هاي فردي و اجتماعي توسط شريعت مصطفي (ص) در قالب عبادات، معاملات و قواعد اخلاقي، مقرّر شده است، به عنوان بهترين دستورالعمل براي شكوفايي انسانيت بر شمرده مي شود.با اين حال در انديشه صدرايي نيز كمالات عقل نظري، مرتبه اي والاتر از عقل عملي دارد و مراعات دستورات قوانين شرع در قوالب مزبور، طريقي براي وصول به سعادت نهايي انسان در بُعد نظري كه عبارت از مشاهده معقولات و حقايق و اتحاد با حقّ است، به شمار مي آيد. با وجود توانايي هاي نهفته در عقل، صدرا نيز مانند ابن ميمون، انسان را تنها در ميان مخلوقات عالَم ماده داراي محوريّت دانسته و  باور به خَلق تمام ممكنات از بهر انسان را نمي پذيرد.