مطالعه تطبيقي حضرات خمس از ديدگاه قيصري و امام خميني

حضرات خمس، حقيقتي جامع در عرفان اسلامي است كه نخستين‌بار در مكتب ابن‌عربي به شكل مصطلح آن مطرح شد. حضرات خمس ناظر بر درجات و مقامات وجود مطلق و مراتب كلّي هستي است كه جايگاه ظهورات و تجليات حق تعالي است. قيصري و امام خميني كه هر دو متأثر از آموزه‌هاي مكتب ابن‌عربي هستند، تمايز آراي آشكاري با يكديگر و با ساير عرفا در اين زمينه دارند و در برخي موارد، ابداعاتي را نيز مي‌توان در آن‌ها سراغ گرفت. به اعتقاد ايشان، مراتب وجود، منحصر در پنج حضرت است كه عبارتند از: لاهوت، جبروت، ملكوت، ملك و انسان كامل. از ميان اين حضرات، لاهوت، جزء مراتب ذات است و بر مرتبه ذات و احديت اطلاق مي‌شود. سه مرتبه ديگر نيز ازجمله مراتب خارج محسوب مي‌شوند. همچنين انسان كامل، جامع حضرات پيشين است و از آن تحت عنوان كون جامع ياد مي‌شود. گونه رويكرد قيصري و امام خميني به موضوعات عرفاني و ازجمله حضرات خمس، تحت تأثير سنتي است كه از آن برخاسته‌اند. بدين لحاظ، عرفان امام خميني، رنگ و بوي عرفان شيعي دارد. تطبيق آراي قيصري و امام در مواردي نظير مفهوم وجود، اسماء و صفات الهي، مفاتيح غيب، عماء، مراتب ذات حق، مراتب خارج، انسان كامل و نظاير آن‌ها كه همگي داخل در مقوله حضرات خمس هستند، اختلافات مبنايي ايشان را در اين زمينه به خوبي تبيين مي‌كند. تفاوت تأملات عرفاني اين دو عارف برجسته، بويژه در مسئله حقيقت محمديه و اضافه‌شدن حقيقت علويه در عرفان امام، جلوه بيشتري مي‌يابد.