مقايسه و تحليل روش شناسي هرمنوتيك قرآن علامه طباطبائي و دكتر نصر حامد ابوزيد

رويكردهاي نوين در مواجهه با متن، سبب تحولات بزرگي در فهم و تفسير متون مقدس شده است. اين رويكردها اسلام را در برگرفته كه ديني متن محور است و باعث پيدايش ديدگاههاي نو در شناخت و فهم قرآن شده است. يكي از اين ديدگاه‌ها پژوهش ادبي قرآن است كه با تحولات نظريه و نقد ادبي نوسان‌هاي فراواني پيدا كرده ‌است. اين نوع از پژوهش، وحي ازنظر مؤمنان يعني الهي‌بودن آن را ناديده مي‌گيرد كه نتيجۀ آن باعث دورشدن از شناخت مؤمنانۀ دين و ادبي‌شدن فهم آن مي‌شود. پژوهش حاضر با رويكرد توصيفي‌تحليلي و انتقادي – مقايسه‌اي به مسئلۀ روش فهم و تفسير قرآن از ديدگاه علامه طباطبايي، صاحب تفسير ارزشمند الميزان (نمايندۀ يكي از روش‌هاي فهم سنتي) و نصر حامد ابوزيد، متفكر نام آشناي مسلمان (نمايندۀ روش فهم جديد) مي‌پردازد تا همانندي‌ها و ناهمانندي‌هاي ميان نظريات اين دو متفكر را در اين باره آشكار كند؛ زيرا آراء اين دو متفكر در تقابل با هم است و مقايسۀ آنها راهگشاي جستجوگران در كشف حقيقت خواهد بود. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهند اصول فكري اين دو انديشمند دربارۀ مباني فهم قرآن، بسيار دور از هم و متفاوت است؛ البته ريشۀ اين اختلاف عميق را بايد در بينش و نحوۀ نگرش آن دو به انسان و جهان و خلقت آن دو دانست. اساس پروژۀ نصر حامد ابوزيد، نوسازي انديشۀ ديني با تأويل (تفسير به رأي) است. روش فهم او ناظر به واقعيات خارج از وحي است و بيشتر به فهم تاريخي با روش‌هاي پوزيتويستي گرايش دارد. او معنا را نزد مفسر مي‌داند و امكان داوري ميان تفاسير مختلف را نمي‌پذيرد. همچنين تلاش مي‌كند براي فهم قرآن آن را عرفي سازد. بر اساس مباني هرمنوتيكي ابوزيد كه از روش پژوهش ادبي ناشي مي‌شود، اصل دين و ماهيت وحي دگرگون مي‌شود. حال آنكه علامه طباطبايي روش فهم قرآن را از توصيه‌هاي شارع برداشت مي‌كند و براي فهم صحيح قرآن پديدارشناسانه مي‌انديشد. او فهم معتبر قرآن را در گرو قدسي‌شدن انسان مي‌داند. ازنظر او، معنا همان مراد مؤلف است و امكان داوري ميان تفاسير مختلف وجود دارد. ازنظر علامه، ايمان به هدايت ابدي قرآن با نگرشي خاص به جهان و خالق آن امكان‌پذير است. ايمان چيزي از جنس عقل نيست و نبايد توقع داشت انسان به صرف هدايت عقل به همۀ آنچه پيامبران رسيده‌اند، برسد.ديگر اينكه درجات بالاي ايمان با شهود، ممكن است و شهود فقط با تزكيه و تأمل به همراه راهنمائي انبياء ممكن است. با عقل محض، فهم بسياري از حقايق قرآن به دست نمي‌آيد؛ يعني چيزي كه ابوزيد در تلاش است به آن برسد.