علت مرگ نزد غزالي و صدرالمتألهين و سنجش توانايي مباني ايشان در تبيين آن

غزالي و ملاصدرا ازجمله انديشمنداني‌اند كه درصدد شناخت علت مرگ برآمده‌اند و در مباحث نفس‌شناسي خود به اين موضوع پرداخته‌اند. مقالۀ حاضر تلاش دارد ديدگاه اين دو متفكر دربارۀ علت وقوع مرگ و مباني نفس‌شناسانۀ مرتبط با آن نزد هريك را مقايسه و ارزيابي كند تا روشن شود كدام مبنا در توضيح نظريۀ خود موفق بوده است. غزالي معتقد است نفس روحانيه‌الحدوث است؛ اما چون تجرد آن تجرد تام نيست، از مادۀ خود (بدن) تأثيراتي مي‌پذيرد و در ذات خويش استكمال مي‌يابد و هنگامي كه به كمال نهايي رسيد، بدن را كه به‌مثابۀ ابزار اوست، رها مي‌كند و به اصل خويش باز مي‌گردد. اين حالت، «مرگ» ناميده مي‌شود و علت آن، ارتقا نفس است. نزد ملاصدرا نيز علت مرگ، ارتقا نفس است؛ اما به‌نظر او اگر به حدوث جسماني نفس قائل نباشيم، نمي‌توان به حركت جوهري، قائل شد. با تكيه بر اين سخن صدرا، نظريۀ غزالي دربارۀ علت مرگ با مباني خود او، توضيح‌پذير نخواهد بود.