تاملي بر ساختار فضايي و گونه شناسي خانه هاي سنتي بخش دستگردان طبس

Thinking about the spatial structure and typology houses of Tabas's Dastgardan's houses

بافت مناطق تاريخي دوره اسلامي نشان مي دهد كه عوامل مختلفي چون اقليم و فرهنگ بر چگونگي ساختار و شكل گيري خانه هاي مسكوني تاثيرگذار بوده است. در بخش دستگردان طبس خانه هاي سنتي متعددي وجود دارد كه تعلق تاريخي آنها به دوره هاي صفويه تا قاجار باز مي گردد. اين خانه ها با ساختار پيچيده و متفاوت خود، چهره دگرگوني در ميان بافت سنتي منطقه، به وجود آورده اند. با توجه به قرارگرفتن ناحيه دستگردان در اقليم گرم و خشك، بناهاي اين منطقه متناسب با شرايط آب و هوايي بياباني شكل پذيرفته اند. خانه هاي تاريخي مورد مطالعه از عناصر كاركردي متمايزي نسبت به ديگر بناهاي مسكوني برخوردارند و شاخصه ها و ويژگي هاي منحصر به فرد آنها ضرورت انجام پژوهش را فراهم ساخت. اين مقاله در نظر دارد ضمن معرفي خانه هاي تاريخي بخش دستگردان طبس، به شناخت عناصر سازنده و ويژگي هاي كالبدي فضايي خانه ها، با درك اصول و ارزش هاي فرهنگي حاكم بر معماري مسكوني، به تعيين هويت آنها بپردازد. علاوه بر اين كه با مطالعه چرايي و چگونگي ساختار معماري اين بناها، مي توان الگويي مناسب و پايدار براي معماري خانه هاي امروزي اين منطقه طراحي نمود. پژوهش حاضر با رويكردي تاريخي و با روش توصيفي- تحليلي انجام پذيرفته است. مستندسازي ويژگي هاي معماري مبتني بر جمع آوري منابع كتابخانه اي و بررسي هاي ميداني است. براي دست يابي به اين هدف، تعدادي از خانه هاي سنتي دستگردان متعلق به دوره صفويه تا پهلوي، به لحاظ عناصر كالبدي مورد بررسي قرار گرفتند. نتايج حاصل از تحقيق حاكي از هماهنگي منطقي تركيب فضايي خانه هاي تاريخي بخش دستگردان با نوع اقليم منطقه است و تغيير در چهره برخي خانه ها ريشه در ساختار اجتماعي اين جامعه دارد. به طور كلي تشابه كالبدي معماري خانه ها در حياط مركزي با عنوان نقش هماهنگ كننده و ارتباط دهنده ميان ساير عناصر بنا، استفاده از حوض خانه و ايجاد باغ در پيوند با فضاي خانه به عنوان الگوي قابل تامل در دستگردان طبس است.

Islamic period shows historical context, have been effective various factors such as climate and culture on the structure and formation houses. There are several traditional houses in the Dastgardan Tabas, which go back to the Safavid period to the Qajar period. These houses, with their complex and different structure, have created a metaphorical look in the traditional context of the region. Due to the location of the Dastgardan area in a warm and dry climate, the buildings of this area are adapted to the desert climate conditions. Traditional houses studied have distinct functional elements than other residential buildings, and their unique features and characteristics have made it necessary to conduct research. This paper intends to introduce the historical buildings of Tabas’s Dastgardan, to recognize the constructive elements and spatial characteristics of the houses, by understanding the principles and cultural values governing residential architecture to determine their identities. On the one hand, by studying the nature of the architecture and the architectural structure of these buildings, it is possible to design a suitable and sustainable model for the architecture of today’s houses in the area. The present study was conducted with a historical approach and descriptive-analytical method. Documentation of architectural features has been done by collecting library resources and field surveys. To achieve this goal, a number of traditional palaces of the Dastgardan, from the Safavid period to Pahlavi, were studied in terms of physical elements. The results of the research indicate the logical coordination of the spatial composition of the historical houses of the Dastgardan with the climatic type of the region, and the change in the face of some houses is rooted in the social structure of this community. In general, the similarity of the architecture of the houses in the central courtyard, as the role of coordinating and communicating with other elements of the building, the use of the house dock and the creation of a garden in connection with the home space as a model to be considered in Tabas’s Dastgardan.