واكاوي سازوكارهاي حكمراني منابع مشاع و ارائه دلالت‌هايي نهادي براي خط‌مشي‌گذاري؛ مطالعه موردي استحصال گياهان دارويي مرتعي ايران

يكي از منابع ارزش‌آفرين اقتصادي كشور مراتع گياهان دارويي است. اين مزيت سبب شده كه برداشت از اين مراتع مورد توجه برداشت‌كنندگان و دست‌اندركاران دولتي قرار گيرد. مشكل سوداگري‌هاي برخي برداشت‌كنندگان و روند رو به اضمحلال مراتع از يك سو و در حاشيه قرار گرفتن اهالي بومي روستاها براي استحصال مراتع باعث شد كه «روايت سازوكارهاي حكمراني منابع مشاع در بخش گياهان دارويي مرتعي» به عنوان مسئله اصلي اين مقاله مورد توجه قرار گيرد. براي ارائه روايتي دقيق از سازوكارهاي حكمراني منابع مشاع مرتعي ضمن مرور قوانين و مقررات اين حوزه و بررسي اسناد مرتبط، با 20 نفر از دست‌اندركاران دولتي و برداشت‌كنندگان در اين بخش نيز مصاحبه شد. مشخص شد كه در وضع موجود، حكمراني منابع مرتعي با محوريت و تمركز دولتي صورت مي‌گيرد و رويه واگذاري آنها به افراد براي برداشت از طريق طرح مرتع‌داري، سازوكار مزايده و دريافت بهره مالكانه، پايداري اقتصادي و معيشتي را براي بهره‌برداران ايجاد نمي‌كند. درس‌آموزي از الگوهاي موفق در حكمراني منابع مشاع با تأكيد بر مديريت غيرمتمركز و مردمي مراتع در كشورهاي دنيا، مؤيد آن است كه بازتعريف حقوق مالكيت براي برداشت‌كنندگان بومي و طراحي قواعد كنش جمعي متناسب با بافت فرهنگي و ويژگي‌هاي زيست‌بوم هر منطقه، نقش مهمي در شكل‌گيري حكمراني صحيح منابع مشاع دارد. استحصال اين منابع از طريق سازوكارهاي مردمي و چندمركزي علاوه بر جلوگيري از مهاجرت روستايي سبب مي‌شود كه چرخه كامل بهره‌گيري از مرتع كه شامل احياء، توليد و نگهداشت آنها است نيز بدون هزينه دولتي و توسط خود مردم صورت گيرد.