تبيين جايگاه خدا در انسان‌شناسي ملاصدرا

خداوند و تصوري كه در حكمت متعاليه از او وجود دارد، مهم‌ترين نقش را در انسان شناسي ملاصدرا ايفا مي‌كند. از نظر ملاصدرا تمامي كائنات جلوه‌هاي مختلف خداوند هستند و انسان، كامل‌ترين جلوۀ اوست كه در آيات قرآني به خليفۀ الهي و امانت‌دار خداوند توصيف شده است. مهم‌ترين مباني ملاصدرا در انسان‌شناسي، اصالت وجود، وحدت تشكيكي وجود و حركت جوهري است. وي نفس انساني را در بستر حركت جوهري داراي مراتب ماده، مثال و عقل دانسته و در نهايت به مقام فوق عقل دست مي‌يابد. داشتن مراتب گوناگون، خدشه اي بر وحدت نفس وارد نمي‌سازد همانطور كه خداوند هم داراي جلوه‌هايي از عقل، مثال و ماده بوده؛ ولي اين منافي با وحدت او نيست. وحدت خداوند، وحدت حقّه است و انسان نيز وحدتي ظل وحدت حقّۀ خداوند دارد. تناظر خداوند و انسان به اين مسئله ختم نمي‌شود: در نگرش صدرايي همانطور كه خداوند خالق و مبدع هستي است، انسان نيز به‌عنوان خليفه و جانشين وي داراي اين ويژگي است؛ يعني با قوۀ تخيل خود، وجودات ذهني را در سرزمين خيال مي‌آفريند، تفاوت تنها در اين است كه ابداع خداوند در قلمرو خارج است و ابداع تخيل در قلمرو ذهن. اين مقاله به تبيين جايگاه خداوند در انسان‌شناسي ملاصدرا بر مبناي اصالت وجود وحركت جوهري مي‌پردازد. جايگاهي كه ملاصدرا براي خداوند قائل است و تصويري كه از او به عنوان مبدأ و غايت موجودات، ارائه مي‌دهد، به خوبي مي‌تواند، مبيّن جايگاه او در انسان شناسي‌اش باشد.