تبارشناسي مكتب تفكيك در انديشه غزالي

مساله بنياديني كه اين مقاله بدان پرداخته است، تبيين رابطه عقل و وحي يا خرد و دين به عنوان دو منبع معرفت شناختي و دو مرجع هستي شناختي در دو دستگاه فكري است. يكي انديشۀ امام محمدغزالي در قرن پنچم هجري و ديگري يكي از رويكردهاي عقل ستيز در تفكر اسلامي - ايراني در قرن پانزدهم هجري كه به مكتب تفكيك مشهور است. غايت قصواي اين جستار، آن است كه جدال پايان ناپذير معرفت عقلي و معرفت ديني را در اين دو مكتب به روشي تطبيقي گزارش و تحليل نموده از قِبَل آن به اثبات مفروضات خود دست يابد. ماحصل اجمالي اين پژوهش عبارت است از اين كه اولا منازعات كلامي يا رهيافت‌هاي الهياتي، در طول تاريخ، در خلاء و در عالم انتزاع شكل نگرفته بلكه تحت تاثير جريان‌هاي فكري و غير فكري، منازعات سياسي و حتي گاه خصلت‌هاي شخصي و... بوده است و ثانيا اين افكار و نظريات در برخي موارد محصور در حوزه‌هاي فكري و نظري نمانده، تاثيرات خواسته و ناخواستۀ فراواني بر آنها مترتّب مي‌شود كه بسا موجبات نزاع‌هاي بي حاصلي را فراهم مي‌آورد كه حل يا رفع آنها از عهده متألهان و نظريه پردازان ديني خارج است. در اين مقاله نشان داده شده كه شايد خرد ستيزي‌هاي غزالي يا عقل گريزي‌هاي تفكيكيان زمينه ساز ظهور مكاتب سخت كيشي شده است كه در تاريخ اسلام به سلفيّه مشهور و معروفند.