بررسي فلسفه نظري تاريخ در نهج البلاغه؛ مطالعه موردي جبر و اختيار

جبر و اختيار از مهم‌ترين و قديمي‌ترين مباحث فلسفه نظري تاريخ است. اهميت و حساسيت اين مسأله از بعد ديني و كلامي به اين دليل است كه با مسائل اراده، استطاعت، قدرت، علم خداوند به افعال بندگان، مخصوصاً خلق افعال و قضا و قدر و طلب و اراده، پيوندي تنگاتنگ دارد. سؤالي كه در اينجا مطرح مي‌شود اين كه آيا از ديدگاه امام علي در نهج البلاغه انسان مختار است يا مجبور و آيا اين مختار بودن منافاتي با اراده الهي دارد؟ بر اين اساس، يافته هاي پژوهش حاكي از آن است كه امام علي در نهج البلاغه به تصادف و جبر تاريخي اعتقادي ندارد و معتقد به رابطه علت و معلول در حوادث و رويدادهاي تاريخ است. به طوري كه انسان در بينش فلسفي امام علي يك قرباني بي‌اراده در مقابل خداي تاريخ نيست، بلكه خود، خود تاريخ و سازنده آن است و مي‌تواند در پهناي قضا و قدر الهي، به راه خير و سعادت رهنمون شود. در نگاه امام اراده انسان‌ها در طول اراده و سنت‌هاي الهي است و جبري بر تاريخ مسلط نيست. بر اين اساس، مختار بودن، يكي از ويژگي‌هاي مهم انسان از نظر نهج البلاغه است. روش تحقيق پژوهش حاضر در مقام گردآوري كتابخانه‌اي- اسنادي و در مقام داوري توصيفي- تحليلي مي باشد.