نقش علوم بلاغي در تفسير قرآن(مطالعه موردي كنايه و تعريض در تفسير تبيان شيخ طوسي و كشاف زمخشري)

يكي از پُررنگ‌ترين جلوه‌هاي هنري هر زبان، به كنايه سخن‌گفتن است؛ كه نشانگر قدرت تعبير گوينده و باعث اثربخشي سخن مي‌باشد. قرآن كريم نيز به مثابه متني اعجازآميز و متناسب با اقتضائات زبان مخاطب، از تعابير كنايي بهره گرفته است. باتوجه به اهميت كنايه‌هاي قرآني و نقش ديدگاه‌هاي بلاغي مفسران در فهم اين كتاب آسماني، تحقيقي در اين زمينه شايسته و ضروري است. در پژوهش حاضر كوشش شده تا با مقايسه دو تفسير مهم و معتبر جهان اسلام تبيان و كشاف نقش آراي بلاغي شيخ طوسي و زمخشري در باب كنايه و تعريض و اسلوبي كه در بيان كنايه‌ها و تعريض‌هاي قرآني برگزيده‌اند، و تأثير آن در تفسير آيات قرآن، تحليل شود. حاصل اين پژوهش كه با روش توصيفي تحليلي انجام شده، گوياي آن است كه: شيخ طوسي و زمخشري به تفاوت ميان كنايه و تعريض، تعابير مختلف از مفهوم كنايه، توجه به بحث لزوم در كنايه و نقش سياق در كشف معناي تعريضي پرداخته‌اند. زمخشري در برخي موارد متأثر از شيخ طوسي بوده است؛ اما در چگونگي تفسير آيات صفات الهي كه اراده معناي اصلي محال است و بيان اغراض كاربرد كنايه و تعريض، زمخشري بحث‌هاي مفصل‌تر و كامل‌تري دارد.