تحليل تطبيقي انواع تغيير دلالت كلمه‌ها در تفسير التبيان و المحرّر الوجيز

زبان، همانند ديگر پديده‌هاي انساني با گذر زمان تغيير مي‌كند. از ميان اجزاي گوناگون زبان، «واژه‌ها» بيش از ديگر اجزاي آن از نظر دلالت معنايي، دستخوش تغيير مي‌شوند. در تفسير آيات قرآن، توجه مفسّر به اين تغييرات مي‌تواند معاني و مفاهيم درست‌تري از آيات را فراروي مخاطبان قرار دهد. پژوهش حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي و تطبيق آراي تفسيري شيخ طوسي و ابن‌عطيه به تحليل نقش انواع تغيير در دلالت كلمه‌ها، در تفسير التبيان و المحرّر الوجيز مي‌پردازد. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد كه تخصيص، تعميم و انتقال دلالت، اشكال مهم تغيير در دلالت كلمه‌هاي قرآن بوده كه هر دو مفسّر به آن توجه داشته‌اند. شيخ طوسي بيشتر از ابن‌عطيه به اين‌گونه مباحث پرداخته، به‌طوري كه در بسياري از موارد تحليل‌هاي لغوي ابن‌عطيه متأثر از شيخ طوسي است. طوسي و ابن‌عطيه در بررسي مفردات قرآن، به نقش استعمال در تغيير دلالت كلمه‌ها و سير تاريخي اين تغييرات تا زمان نزول توجه داشته‌اند. استناد به قرآن و استشهاد به شعر و كلام عرب، ازجمله منابع تفسيري هردو مفسّر در بسياري از تحليل‌هاي لغوي به‌شمار مي‌آيد.