ميراث كانت در تجربۀ ديني شلايرماخر و نقدي بر تفاسير موجود

بحث تجربۀ ديني در ميان انديشمندان مدرن ابتدائاً با طرح احساس وابستگي مطلق از سوي شلايرماخر آغاز شد. چنان كه هدف از بحث تجربۀ ديني در فلسفۀ دين تحليلي معاصر ارائۀ برهاني تجربي براي اثبات وجود خداوند است، بسياري از پژوهشگران انتظار داشته‌اند احساس وابستگي مطلق شلايرماخر نيز در خدمت همين هدف متافيزيكي يا هستي‌ـ‌خداشناختي بوده باشد. آيا اين انتظار و تفاسير حاصل از آن با آنچه خود شلايرماخر گفته است همخواني دارد؟ براي روشن‌سازي اين مطلب از روشي تاريخي و هرمنوتيكي در اين مطالعه استفاده كرده‌ايم. كاربرد روش تاريخي ما را به تأثيرپذيري شلايرماخر از كانت رهنمون مي‌شود، به طوري كه خواهيم ديد اكثر مفاهيم مورد استفادۀ او عملاً مفاهيم كانتي هستند. كاربست روش هرمنوتيكي نيز به ما امكان مي‌دهد تا احساس وابستگي مطلق را در پرتو الهيات شلايرماخر به مثابۀ يك كل و همچنين مفهوم دين نزد كانت را در نظام فلسفي كانت به مثابۀ يك كل مورد توجه قرار دهيم. در پرتو به‌كارگيري اين روش‌ها، معلوم مي شود كه تفسير هستي‌ـ‌خداشناختي از تجربۀ ديني نزد شلايرماخر يا همان احساس وابستگي مطلق تفسير قابل قبولي از متن گفته‌هاي شلايرماخر نيست. او صرفاً توصيفي از خود‌ـ‌آگاهي ارائه كرده كه به مثابۀ توصيف امكان تبديل شدن به برهاني براي اثبات وجود خدا را ندارد.