پتانسيل يابي معادن شن و ماسه خارج از بستر رودخانه با تلفيق سامانه اطلاعات جغرافيايي و مدل هاي ژئومورفولوژيكي، مطالعه موردي: حوزه هاي آبخيز فردوس و قائن

Determination of the potential of mountainous sand and gravel mines, using GIS and geomorphologic models integration, case study: Ferdows and Ghaen Basins

مصالح رودخانه اي يكي از منابع ارزشمند بوده و به علت صرفه اقتصادي و سهولت استحصال، همواره از اهميت بسياري در كارهاي عمراني برخوردار مي باشند. اين موضوع سبب شده كه رودخانه ها جدا از تغييرات طبيعي خود، امروزه تحت تأثير فعاليت هاي موثر انسان در برداشت بدون ضابطه و بي رويه شن و ماسه، در معرض دگرگوني هاي ژرفي قرار گيرند. لذا، جايگزيني منابع رودخانه اي با منابع ديگري همچون معادن كوهي مي تواند به عنوان يكي از راهكارهاي اساسي جهت حفاظت از رودخانه ها در نظر گرفته شود. با توجه به اهميت اين موضوع، در پژوهش حاضر، به ارزيابي پتانسيل توليد رسوب زيرحوضه هاي منتهي به رودخانه هاي شهرستان قائن و فردوس با استفاده از تلفيق مدل هاي ژئومورفولوژيكي و GIS پرداخته شده است. نتايج به دست آمده در حوضه هاي مورد مطالعه، حاكي از آن است كه مدل هاي ژئومورفولوژيكي از قابليت بسيار مناسبي جهت شناسائي مناطق مستعد توليد رسوب برخوردار مي باشند. طبق محاسبات صورت گرفته با مدل ژئومورفولوژيكي، بخش هاي جنوبي و جنوب غربي حوضه شهرستان فردوس و بخش هاي شمالي حوضه شهرستان قائن در استان خراسان جنوبي نيز از پتانسيل مناسبي براي برداشت برخوردار مي باشند. همچنين، ارزيابي كيفيت رسوبات نيز حاكي از آن است كه عمده مصالح موجود در اين مناطق در رده مصالح درشت دانه قرار داشته و نياز به فرآوري به مراتب كمتري دارند.

River bed materials are of great importance in construction works as one of the most valuable resources due to their economical costs and ease of extraction. This has caused the rivers to be subjected to profound changes due to excessive, improper and non-standard harvesting by effective activities of human apart from their natural changes. Hence, replacement of river resources with other resources such as mountain mines can be considered as an essential way to protect the rivers. Considering the importance of this issue, the present study has evaluated the potential of sediment production and delivery in Qaen and Ferdows’ rivers sub-basins using a combination of GIS and geomorphological models. The results obtained from the studied basins indicated that the geomorphologic models are capable of identifying areas susceptible to sediment production. According to calculations performed by the geomorphologic model, the southern and south-western parts of Ferdows and northern parts of Qaen Basins in Southern Khorasan Province have good potential for harvesting. Moreover, sediment quality assessment showed that most of materials in these areas are coarse grains and therefore require far less processing.