آبخيزداري در ايران: تاريخچه، تكامل و نيازهاي آتي

Watershed management in Iran: history, evolution and future needs

به منظور دستيابي به توسعه پايدار، طرح ريزي يك برنامه مديريتي صحيح ضروري است. هدف اصلي اين پژوهش، بررسي تاريخچه، وضعيت فعلي و نيازهاي آتي مديريت حوزه هاي آبخيز به عنوان واحدهاي اصلي مديريت سرزمين در ايران است. بدين منظور، ضمن ارايه مفاهيم آبخيز و مديريت حوضه، ساختار تشكيلاتي، فعاليت ها و رويكرد فعلي آبخيزداري در ايران بررسي شد. همچنين، براي تبيين اهداف پژوهش، نحوه نگرش و انجام مديريت آبخيز، براي چهار مطالعه موردي در داخل و خارج كشور (دو نمونه داخلي و دو نمونه خارجي) مورد مقايسه قرار گرفت. سير تاريخي آبخيزداري در ايران بيانگر آن است كه نشانه هايي از تغيير رويكرد از يك نگاه مكانيكي سنتي به سمت نگاه مديريت سيستمي در حال تكوين است. يافته هاي پژوهش نشان مي دهند كه براي عملياتي شدن مديريت يكپارچه سرزمين در واحدهاي مديريتي تحت عنوان آبخيز، تشكيل شورايي با مضمون شوراي عالي آبخيز كه سلامت حوضه را با رعايت اصول توسعه پايدار در راس اهداف خود قرار مي دهد، ضروري است. همچنين، براي بهبود فرايند مديريت آبخيزهاي ايران، مواردي از جمله تشكيل سازماني واحد و قدرتمند براي مديريت آبخيزها، اصلاح ساختار سازماني فعلي و ايجاد كميته هايي با مضمون شوراي آبخيز، حكمراني مشاركتي آبخيز و ايفاي نقش تمامي ذي نفعان حوضه در سياست گذاري ها، به كارگيري الگوي واحد و مناسب مديريت آبخيز، توجه به موضوع مقياس حوضه و تدوين راه حل هاي بلندمدت و پايدار براي مقياس هاي مختلف زماني و مكاني، تغيير نگرش نسبت به ماهيت اقدامات آبخيزداري از فني-مهندسي به مديريتي پيشنهاد شد.

In order to achieve sustainable development, planning an appropriate management program is essential. Watersheds are the main units of land management and the main objective of this paper is to review the history, current status and future management needs of these units in Iran. For this purpose, the concepts of watershed and watershed management were explained and organizational structure, activities and current approach to watershed management have been investigated. Four case studies of the approach and practices of watershed management in Iran and abroad were also mentioned (two internal samples and two external). The historic course of watershed management in Iran indicates that signs of changing approach are ongoing from a traditional mechanical to the systemic management approach. As a general conclusion for improving integrated management of watersheds in Iran, some suggestions were offered as follow: improving the current organizational structure of watershed management and establishing committees called watershed council, considering the scale of the watershed, applying a united and appropriate watershed management model, shifting the attitudes from technical engineering to managerial approaches toward the nature of watershed management, watershed participatory governance and establishing an unitary and coherent organizational structure.