مدل رفتار انسان در مواجهه با دو ساحت مطلوبيت- نامطلوب؛ تحليلي قرآني، رويكردي مديريتي

Two-factor model of utility-disutility; A study of Quran in managerial approach

كمبود مدل‌هاي توصيفي از رفتار انسان‌ها يكي از چالش‌هاي قديمي در ساحت علوم رفتاري به خصوص مديريت رفتار سازماني بوده و از آن به عنوان يكي از بزرگترين شكست‌هاي علمي بشر تعبير شده است. زيرا از يك سو، تقاضاي شديدي نسبت به استفاده از اين مدل‌هاي رفتاري در علوم مختلف وجود دارد، و از سوي ديگر ابعاد دروني انسان و شرايط محيطي موثر بر رفتار او به حدّي پيچيده‌اند كه مدل سازي رفتار او را دشوار مي‌سازند. اين پژوهش نمونه‌اي جديد از مدل‌هاي توصيفي رفتار انسان برگرفته از منبع الهي قرآن كريم معرفي و تبيين مي‌نمايد. اين مدل‌ رفتاري به تأثير متفاوت شرايط مطلوب و نامطلوب بر حالات انسان و واكنش مستقل او در مواجهه با اين شرايط مي‌پردازد. انگيزه، تلاش فعالانه و نگرش مثبت انسان مربوط به مواجهه انسان با شرايط مطلوب بوده؛ و وابستگي، بي‌تابي و چاره‌جويي انسان در مواجهه او با شرايط نامطلوب بروز پيدا مي‌كنند. در اين پژوهش با استفاده از روش تحليل محتواي كيفي هشتصد و چهارده آيه از قرآن كريم شناسايي و سازماندهي شده، مورد بررسي و مفهوم يابي قرار گرفته و در سه سطح متفاوت انتزاع، كدگذاري شدند. بدين وسيله مدل دو ساحتي مطلوبيت-نامطلوب مبتني بر تجزيه و تحليل‌هاي لغوي آيات، دقّت‌هاي ادبي (صرفي و نحوي) و همراه با استناد به منابع معتبر تفسيري و پس از تأييد خبرگان توضيح داده شده‌ است. مدل‌ معرفي شده در چهارچوب نوع ايده‌آل مدل توصيفي رفتار انسان ارائه گشته و عرصه‌هاي نظري و كاربردي مرتبط با آن در علم مديريت بيان شده است.

The lack of "Descriptive Models of Human Behaviour" (DMHB) is one the oldest anomalies in behavioral sciences, especially Organizational Behaviour Management. In one side, different sciences demand for this kind of behavior models; and on the other side, modeling the behavior is as difficult as understanding human internal situations and his environmental complexity. DMHB are important because they have multi-disciplinary usage (economics, ergonomics, social psychology, management and etc…) , and also DMHB are the necessary foundations for developing prescriptive techniques in controlling and directing human behavior. In this paper we developed new model of human behaviors. This models is identified and explained thorough the deep studies in scientific literature of DMHB and Quran text. Quran in this research is the source of idea to find DMHB; also the guide of explaining DMHB. This model is explained in a scientific standard structure as "Ideal Type of DMHB". In addition, its relations to other renowned theories are discussed. The basic methodology and all the steps of this research in preparing, organizing text, studying, documentation, coding, abstraction and final conclusions are based on qualitative content analysis. Therefore, the "validity" and "Trustworthiness" of research is obtained by three criteria "Credibility", "Dependability" and "Transferability".