مراتب ادراك فضاي سيال در مسجد جامع تبريز؛ با نگاهي به مفهوم حركت در آراء ملاصدرا

Levels of fluid space perception in TabrizJame mosque; Through the concept of Movement in MullaSadra's votes

حركت لازمه‌ي ادراك معمارانه است. فضاي معماري به واسطه خواص پويايي، سياليت و مكث، موجبات حركت فيزيكي، بصري و ذهني را در ناظر فراهم مي‌آورد.در فلسفه، عامل حركت مبناي ادراك حقايق جهان مادي است. فيلسوفان اسلامي، حركت را امري كمالي و داراي غايت مي‌دانستند كه مشمول اصل قوه و فعل است.طبق نظريه‌ي حركت جوهري ملاصدرا، وجود مادي به واسطه‌ي حركت دائمي خود به سمت وجود روحاني، با طي مراتب و گذر از عوالم محسوسات، خيالات و معقولات به ادراك حقيقي جهان نائل مي‌شود.پژوهش حاضر از نوع كيفي تحليلي-توصيفي بوده و راهبرد پژوهش مطالعه ي موردي با رويكرد تفسيري مي‌باشد. اين مقاله با تحليل تجربه‌ي ادراكي ناظر در مسجد جامع تبريز، مقارنه‌ي حركت و ادراك در فلسفه و معماري را مورد بررسي قرار مي دهد. از نتايج عمده‌ي پژوهش، بين مراتب استكمالي بدن تا نفس در كسب معرفت بر مبناي فلسفه‌ي حركت جوهري و مراحل ادراك تجربي فضا از ماده به معنا در معماري اسلامي، هم خواني قابل توجهي مشاهده مي‌شود. معماري اسلامي با ايجاد فضاي معنوي خاص همواره بستري براي كشف و شهود دروني ناظر فراهم مي‌ساخته و با توجه به ويژگي‌هاي سياليت، تجربه‌ي ادراكي ناظر را از نازل‌ترين مراتب به سوي كامل‌ترين آن هدايت مي‌كرده است.

Motion is necessary for architectural perception. Architecturalspace provides the observer with physical, mental, and intuitivemovement due to dynamic properties, fluidity and pause.In philosophy, the cause of the motion is the basis of perceiving the facts of the material world. Islamic philosophers believed that motion was related toperfection and has an aim to pursue that been subject to the principle of potential and action.According to MullaSadra theory ofSubstantial Movement, the material existence through its constant movement toward the spiritual presence, by passing through the realms of sensibility, imagination andrationality, is achieved through the true perception of the world.The research methodology is qualitative particularly analytical-descriptive one and with an interpretive approach, the research strategy is a case study. Through analyzing the perceptual experience of the observer in themosque of Tabriz, this research views the implication of movement and perception inboth philosophy and architecture.From the main findings of the study, there is a significant correlation between the steps toward perfection from the body to the soul in acquiring knowledge based on the philosophy of Substantial Movement and the stages of experiential perception of space from material to meaning in Islamic architecture.With thecreation of a particular spiritual environment, Islamic architects of Iran have always provided a place for theobserver's inner discovery and intuition, and according to its fluiditycharacteristics, the perceptual experience of the observer was guidedfrom the lowest to its highest.