بررسي تطبيقي سه‌گانه هاي حكمت اسلامي و عرفان مولوي

در راهِ تبيينِ شوون سه گانه الهي، سه‌گانه‌هاي مختلفي طرح شده است كه حكمِ مراتبِ يك حقيقت واحد را دارند؛ سه‌گانه‌هايي نظيرِ: 1. دنيا، برزخ، آخرت.2. ملك، ملكوت، جبروت. 3. ماده، مثال، عقل. 4. زمان، دهر، سرمد.5. اسلام، ايمان، احسان. 6. شريعت، طريقت، حقيقت. 7. علم‌اليقين، عين‌اليقين، حق‌اليقين. و... مولوي نيز در عرفانِ خود براي تبيينِ شووونِ الهي از سه‌گانه‌هاي زيادي - هم برگرفته شده از منابع اسلامي و هم متناسب با ادبياتِ ادبي و عرفاني خود – بهره برده است. مقاله حاضر در پي آن است در وهله‌ي اول مهم‌ترين سه‌گانه‌هاي مطرح شده در عرفانِ مولوي را - با رويكردِ تطبيق با حكمتِ اسلامي – فهرست و تبيين نمايد؛ و در وهله‌ي دوم اين مساله را پاسخ دهد كه چرا نمي‌توان هر سه‌گانه‌اي را به مجموعه‌ي ياد شده اضافه كرد؟ پاسخ اين سوال مهم به اصلِ وزين تشكيك در فلسفه‌ي اسلامي باز مي‌گردد؛ مطابق اين اصل تنها سه‌گانه‌هايي كه باهم رابطه‌ي طولي دارند و در واقع يك حقيقت با سه مرتبه‌اند مي‌توانند در زمره‌ي مراتب ياد شده باشند؛ يعني سه‌گانه‌هايي كه وحدت و در عينِ حال تمايز و كثرتِ تشكيكي بين‌شان حاكم است؛ از اين مبحث شاهدي براي وحدتِ معنايي در عينِ كثرتِ صوريِ علومِ اسلامي هم مي‌توان استخراج نمود. يعني جان‌مايه‌ي عرفان و حكمتِ اسلامي يكي است اما هر كس به زبان خود صفت حمد او مي‌گويد «بلبل به غزل خواني و قمري به ترانه».