ارزيابي و اولويت‌بندي زيرحوزه‌هاي آبخيز قطورچاي بر اساس درجه سلامت آبخيز(مطالعه موردي: قطورچاي، خوي، آذربايجان غربي)

Assessment and Prioritizing of Subwatersheds Based on Watershed Health Scores (Case Study: Ghotorchay, Khoy, West Azerbaijan)

مديريت جامع حوزه‌هاي آبخيز فرآيندهاي مخرب را شناسايي و با كاهش آن­ها خدمات آبخيز را بهبود مي­بخشد. فرآيندهاي مخرب سلامت حوزه­ هاي آبخيز را تحت تاثير قرار مي‌دهد، بنابراين با آگاهي از ميزان سلامت حوزه مي‌توان در جهت تحقق اهداف مديريت جامع حوزه ­هاي آبخيز و آبخيزداري عمل نمود. در اين پژوهش، يازده زيرحوزه­ قطورچاي در شهرستان خوي با مساحت 68400 هكتار بر اساس درجه سلامت آبخيز اولويت­بندي گرديدند. به منظور ارزيابي سلامت زيرحوزه­ها اقدام به انتخاب شاخص‌هاي اصلي و مؤثر در ميزان سلامت حوزه گرديد. ارتباطات و تعاملات بخش‌هاي تشكيل‌دهنده هر يك از زيرحوزه‌ها براي ارزيابي شاخص‌ها در نظر گرفته شد. سلامت زيرحوزه ­ها در پنج بخش وضعيت­زيستي (غناي گونه­اي)، پيوستگي هيدرولوژيك (تعداد سازه در واحد طول رودخانه)، ژئومورفولوژي (حساسيت­پذيري خاك به فرسايش و حساسيت­پذيري اقليم)، هيدرولوژي (پوشش گياهي چندساله و سطوح غيرقابل نفوذ) و كيفيت آب (منابع آلاينده نقطه­اي و غيرنقطه­اي) ارزيابي گرديد. زيرحوزه ­هاي منطقه مورد مطالعه از نظر هر يك از شاخص ­ها اولويت­بندي شد و در پايان نقشه نهايي از تركيب كليه شاخص­ ها حاصل گرديد. نتايج اولويت­بندي كليه شاخص ها نشان داد كه وضعيت سلامت كليه زيرحوزه ­ها متوسط مي­باشد و زيرحوزه شماره 11 با دارا بودن امتياز 39/60 نسبت به ساير زيرحوزه­ها از حداكثر امتياز سلامت و زيرحوزه شماره 6 با امتياز 71/50 از حداقل امتياز سلامت برخوردار است. علت كاهش سلامت در هريك از بخش‌ها مورد بررسي قرار گرفت و راه‌حل‌هايي جهت بهبود وضعيت سلامت و جلوگيري از كاهش آن مطرح گرديد كه اين نتايج مي­تواند در اولويت ­بندي اقدامات آبخيزداري با هدف بهبود وضعيت و تقويت خدمات آبخيز مورد توجه قرار گيرد.

IIntegrated watershed management is known as a new pattern of planning which emphasizes importance of the sustainable development and management of on watershed: water and soil. Therefore, the goals of watershed management will be fulfilled when an integrated management is employed on watershed’s resources. In this study, Ghotorchay watershed is located in West Azarbaijan province, Iran was prioritize according to the health rate. The study area with 6800 ha the study watershed is divided into 11 sub-watershed. Toward this purpose, indices are defined that play main role in the health rate of watershed and show the importance of watershed components. Communications and interactions of each sub-watersheds constituent parts are considered to evaluate the indices. The sub-watershed are divided into five categories: biological condition (species richness), continuity (the number of structure per unit length of river), geomorphology (sensitivity of soil to erosion and climate), hydrology (perennial vegetation and impervious surfaces), and water quality (point and non-point sources). Eventually, the sub-basins were prioritized in terms of each index and the final map was obtained by combining all the calculate criteria. The results show that the health rate of watershed is medium (50-60%), sub-basin 11 has the highest watershed health with 60.39 score rather than other sub-watershed and sub-watershed 6 has the lowest watershed health with 50.71 score with respect to other sub-watersheds. The cause of reduction of health was assessed in each sub-watershed and solutions to improve health and prevent the decline was proposed that these results can prioritize actions to improve and strengthen watershed services should be considered.