فراواني و تنوع كرم‌ها در خاك سطحي رويشگاه‌هاي جنگلي تخريب و احيا‌شدۀ ناحيۀ خزري

Frequency and diversity of worms in topsoil of degraded and reclaimed forest habitats of the Caspian region

كرم‌هاي خاكي، مهم‌ترين مشخصه در ارزيابي كيفيت و سلامت خاك اكوسيستم­هاي جنگلي به‌شمار مي‌آيند. وضعيت رويشگاه­هاي جنگلي (تخريب­يافته يا حفاظت­ شده) و نوع پوشش درختي از جمله عوامل مؤثر بر فراواني و تنوع كرم­هاي خاكي معرفي شده­اند. با هدف بررسي اثر رويشگاه ­هاي جنگلي تخريب‌شده و احياشدۀ ناحيۀ خزري بر فراواني و تنوع اين موجودات خاك‌زي، نمونه­ برداري از لاشبرگ و خاك (سطح 20 ×20 سانتي­متر، عمق 15 سانتي­متر) جنگل طبيعي كمتر‌دست­خوردۀ ممرز- انجيلي، جنگل طبيعي تخريب­يافتۀ پوشيده‌شده با تك­درختاني از ممرز و انجيلي، و جنگل كاري‌هاي توسكا، بلندمازو و زربين در منطقۀ نوشهر انجام گرفت. كرم­هاي خاكي، با توجه به شكل و مشخصه­ هاي ظاهري، شناسايي شده و زي­تودۀ آنها به تفكيك هر گونه در آزمايشگاه اندازه­گيري شد. به‌منظور مطالعۀ تنوع زيستي كرم­هاي خاكي از شاخص­هاي تنوع سيمپسون، غناي مارگالف و يكنواختي كامارگو استفاده شد. در مجموع پنج گونۀ مختلف كرم خاكي در رويشگاه­هاي تحت مطالعه شناسايي شد. براساس نتايج، همۀ كرم­هاي خاكي شناسايي‌شده به يك خانواده (Lumbricidae)، چهار جنس (Lumbricus، Dendrobaena، Aporrectodea و Octolasion) و سه گروه اكولوژيك (Epigeic، Anecic و Endogeic)تعلق دارند. كرم­­ خاكي Dendrobaena octaedra از گروه اكولوژيك Epigeic در همۀ رويشگاه­هاي تحت مطالعه در اين تحقيق مشاهده شد و داراي بيشترين فراواني بود. گونه­هاي كرم خاكي متعلق به گروه‌هاي اكولوژيك Anecic و Endogeic در رويشگاه­هاي بلندمازو، زربين و عرصۀ تخريب­شده يافت نشدند. در مجموع گروه­هاي اكولوژيك كرم­هاي خاكي تحت رويشگاه­هاي جنگل طبيعي كمتر‌دست­خورده و توسكا، بيشترين فراواني را داشتند كه با مشخصه‌هاي نيتروژن لاشبرگ و خاك و همچنين pH خاك رابطۀ مثبت معني­دار و با مشخصه­ هاي كربن و نسبت كربن به نيتروژن لاشبرگ و خاك رابطۀ منفي معني­دار نشان دادند. مي­توان نتيجه­ گرفت كه تخريب رويشگاه­ هاي جنگلي، سبب كاهش فراواني و تنوع كرم خاكي شده، درحالي كه جنگلكاري عرصه­ هاي تخريب‌يافته، به‌ويژه با گونۀ توسكا، تنوع و فراواني كرم­هاي خاكي را افزايش داده است.

Earthworms are considered as the most important characteristics in assessing the quality and soil health of forest ecosystems. Earthworms were identified according to their shape and appearance, and their biomass was measured at the laboratory. In order to study the earthworm's biodiversity, Simpson diversity and Margalef richness indices and Camargo evenness were employed. A total of 5 different types of earthworms were identified in the studied habitats. According to the results, all of the earthworms identified were belonged to a family (Lumbricidae), four genera (Lumbricus, Dendrobaena, Aporrectodea and Octolasion) and three ecological groups (Epigeic, Anecic and Endogeic). The Dredrobaena octaedra earthworms from the Epigeic ecological group in all studied habitats were observed in this study and have the highest frequency. The earthworm species belonging to the Anecic and Endogeic ecological groups were not found in the oak, cypresses and degraded areas. In general, ecological groups of earthworms under less degraded natural forest and alder habitats were the most frequent and they had positively significant relation with litter and soil nitrogen and also soil pH, whereas they were negatively related to litter and soil carbon and carbon to nitrogen ratio. As a conclusion, the degradation of forest habitats has reduced the frequency and diversity of earthworms, while the reforestation of degraded forests, especially alder plantation, has increased diversity and abundance of earthworms.