ادراك خيال به مثابه رابطه اي دوسويه ميان نفس و عالم خيال از ديد سهروردي

سهروردي ادراك خيالي را اضافه اشراقي بي واسطه نور اسپهبد نفس با صور معلقه عالم خيال مستقل از نفس مي داند و در اين فرآيند براي هيچ امري حتي صور ادراكي، حيثيت وساطت قائل نيست. بنابراين با حذف مدخليت صور ذهني در ادراك خيالي، بحث مطابقت صور ذهني با متعلَّق خارجي جاي طرح نمي يابد. از نظر سهروردي آنچه در ادراك خيالي به عنوان امر جديدي براي انسان حادث مي شود، اضافه اشراقي خاصي است كه پيش از اين ادراك خاص، فاقد آن بود. در اضافه اشراقي نفس با عالم خيال، حضور بي واسطه صور معلقه در مشهد نفس را مي توان جنبه انفعالي نفس و توجه نفس به اين حضور را مي توان جنبه فعال بودن نفس به شمار آورد و ادراك خيالي از ديد سهروردي را آميزه اي از فعل و انفعال نفس دانست. از نظر سهروردي خيال انسان با عالم خيال رابطه اي دوسويه دارد. از يك سو ادراك خيالي در ارتباط نفس با عالم خيال محقق مي شود و از سوي ديگر نفس مي تواند صور معلقه خيالي، در عالم خيال مستقل از خود بيافريند. صور خيالي ذهني با اينكه از ديد سهروردي مدخليتي در ادراك خيالي ندارند، مي توانند ابزار نفس براي خلق صور معلقه خيالي و تصرف در عالم خيال كه متعلَّق ادراك خيالي همه نفوس است، باشند. رابطه دو سويه نفس با عالم خيال مبين مسائل فكري بسياري از آفرينش هنري تا حشر جسماني است.