سير تحول معناييِ انگاره «شاكله»؛ در گستره تفاسير، دوره پيدايش و كلاسيك

The Semantic Evolution of the Concept of “Shākilah” in the Range of Exegeses and the Period of Origin and Classics

منشأ و عامل اصلي كنش‌هاي انساني در زمرۀ مهمترين مسائلي محسوب مي‌شود كه هميشه دغدغه انديشمندان بوده است. قرآن كريم نيز در آيۀ 84 سورۀ إسراء، با مقولۀ كليديِ شاكله به اين مساله اساسي پرداخته است. البته به‌ غير از انگارۀ «شاكله» در گفتمانِ قرآني مفاهيمِ مرتبط ديگري نيز وجود دارد. مفاهيمي از قبيلِ: تأثيراتِ مشيت الهي، اختيارات فردي و عوامل اجتماعي، در عملكرد انسان. انگارۀ شاكله، با اهميت‌ترين واژه در اين ارتباط محسوب مي‌شود كه مفسرين در طول تاريخِ تفسير، نظراتِ مختلفي را پيرامونِ معناي آن مطرح كرده‌اند. به‌شكل خاص در دو دوره‌ي: پيدايش (دوران پيامبر و ائمه) و كلاسيك (از نيمه دوم قرن سوم تا ششم) شاهدِ تحول و تكاملِ روي‌آوردها به اين انگاره هستيم؛ در دورۀ پيدايش، عموماً نظرات مفسران مجمَل و بسيط است. امّا هر چه به جلو پيش مي‌رويم، به‌شكل خاص در دورۀ كلاسيك، روش‌هاي مختلفي براي تبيينِ معناي اين انگاره و پرده برداشتن از ابهامِ آن اتخاذ شده است. اولين روي‌آورد تبيين، استفاده از رواياتي است كه ميانِ «شاكله» و «نيت مومن» ارتباط برقرار مي‌نمايند. پس آز آن نظرياتِ تركيبي قابل رصد هستند. همچنين استفاده از پيش فرض‌هاي كلامي، عرفاني و ادبي نيز براي تبيين معناي شاكله قابل مشاهده هست. بنابراين مشاهدۀ تطور ديدگاه‌ها پيرامون معناي شاكله از يك توسعۀ معنايي در معناي اين انگاره خبر مي‌دهد.

The source and main factor of human actions is among the most important issues have always being concerned by scholars. The holy Qur’an addresses this fundamental issue in the verse 17:84, with the key term of "shākilah". There are other relevant concepts with shākilah in Qur’anic discourse, such as effects of divine providence, individual authority and social factors on human performance. The concept of shākilah is the most important word, which exegetes have put forward different opinions on its meaning in the course of interpretive history. Specifically, in two periods of the emergence (the era of the Prophet (PBUH) and Imams (AS)) and the classics (from the second half of the third to the sixth centuries), we witness the evolution of the attitudes toward this notion; during the period of its origin and development, the commentators’ ideas are mostly simple and short, but by next centuries in the classical era, various methods have been adopted to explain the meaning of this notion and discover its ambiguity. The first approach of explanation is the use of narratives that communicate between the shākilah and “believer’s intention (nīyyah)”. Then, the mixed opinions are observable. Also, the use of verbal, mystical, and literary presuppositions is visible in order to explain its meaning. Therefore, observing the evolution of perspectives on the meaning of shākilah expresses a semantic development in the meaning of this notion.